Duurzaamheid

Alle activiteiten van Heijmans hebben voor de lange termijn een impact op onze leefomgeving. Vanuit dat besef streven we naar een positieve impact op onze planeet in 2030. We zetten duurzame oplossingen en werkmethoden in en dragen zo actief bij aan een beter klimaat, meer biodiversiteit en een goede waterbalans. In nauwe samenwerking met alle schakels in de keten maken we de overstap naar circulair werken. We zijn ervan overtuigd dat dit mede zorgt voor een leefbare toekomst.

Klimaat

Heijmans wil een actieve rol spelen in de overgang naar een duurzame samenleving. We voelen ons medeverantwoordelijk voor de toekomst van Nederland. Het is van groot belang dat we klimaatneutraal worden, en concrete stappen zetten in die richting. Dat is geen eenvoudige opgave, maar wél noodzakelijk. Daarom nemen we onze rol als duurzame aanvoerder serieus en leggen we met onze doelstellingen bewust de lat hoog.

• In 2030 zijn we met onze directe bedrijfsactiviteiten en ons elektriciteitsgebruik - de zogeheten scope 1 en 2 - 100% CO₂e-neutraal. Dat betekent dat onze uitstoot van broeikasgassen naar nul is teruggebracht. Sinds 2019 hebben wij in scope 1 en 2 onze emissies met ongeveer 61% gereduceerd, dat komt neer op een reductie van ongeveer 26 kton. We realiseren verdere reductie met behulp van duurzame maatregelen voor ons wagenpark, materieel, onze kantoren en bouwplaatsen. 

• In 2030 hebben we de broeikasgasemissies in onze keten – scope 3 – met minimaal 50% teruggebracht ten opzichte van 2019. We beperken de uitstoot die afkomstig is van de ingekochte productiematerialen.

• In 2040 werken en bouwen we volledig – dus over de gehele linie – CO₂e-neutraal. Dat betekent dat bij Heijmans noch elders in onze keten broeikasgassen vrijkomen door onze activiteiten.

Uiteindelijk willen we als Heijmans méér dan alleen onze klimaatvoetafdruk verkleinen. Wij geloven in het maken van een positieve bijdrage aan het klimaat door maatregelen te nemen die een gunstige impact hebben op onze planeet. Zo streven we naar een positieve CO₂e-balans in 2030 door intrinsiek te sturen op het effect van opgeslagen en vermeden CO₂.

Science Based Targets initiative (SBTi)

In het Klimaatakkoord van Parijs zijn afspraken vastgelegd om de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen drastisch terug te brengen. De landen die het akkoord hebben ondertekend, waaronder Nederland, stemmen ermee in dat de stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur beperkt blijft tot onder de 2 graden Celsius en bij voorkeur onder 1,5 graad. De Europese Unie heeft als doel om in 2050 volledig klimaatneutraal te zijn. Heijmans wil dit voor zijn eigen voetafdruk al in 2040 realiseren. We erkennen dat dit een ambitieus streven is, maar vinden ook dat het past bij onze voortrekkersrol in de bouwsector. Heijmans is een van de eerste Nederlandse bouwbedrijven die zich heeft gecommitteerd aan het behalen van een ‘net-zero’ positie in 2040.

In dit boekjaar hebben we onze duurzaamheidsambities laten toetsen door het Science Based Targets initiative. Het SBTi is een onafhankelijke organisatie die beoordeelt of de klimaatdoelen van bedrijven voldoen aan de wetenschappelijke criteria die zijn overeengekomen om de opwarming van de aarde te beperken. We zijn er trots op dat het SBTi onze ambities en bijbehorende plannen voor het behalen van de reductiedoelstellingen positief heeft beoordeeld.

Compensatie en koolstofcredits

Als tussenstap op weg naar volledig CO₂e-neutraal werken en bouwen in 2030 voor onze directe emissies, compenseren we de uitstoot die op dit moment nog onvermijdbaar is. Dat doen we door te investeren in zogeheten koolstofcredits, die afkomstig zijn uit duurzame energie- of bosbouwprojecten in Europa. Daarnaast zetten we in op het vrijwillig vergroenen van onze energievoorziening. Met Garanties van Oorsprong (GvO's) zorgen we ervoor dat de elektriciteit en het gas voor onze activiteiten afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen, zoals wind, zon, waterkracht en biomassa. Voor meer informatie over ons compensatiebeleid en de herkomst van deze credits, zie hoofdstuk ‘Klimaat – Compensatie met carbon credits’ in de duurzaamheidsverslag van dit verslag.

Duurzaam Materiaalgebruik

Het is ons streven om grondstoffen en materialen zo efficiënt mogelijk in te zetten en waar mogelijk te hergebruiken. Dat vraagt om een nauwe samenwerking met leveranciers en andere partners in de keten. Alleen samen zijn we in staat om onze klimaatdoelstellingen voor scope 3 te realiseren.

Circulair werken

De tekentafel is het startpunt van circulair werken. Eerst identificeren we wat de grootste milieubelasting oplevert en ontwerpen vervolgens met materialen die een lage of lagere impact hebben op het milieu, zoals hout en andere duurzame alternatieven. Hierbij kijken we onder meer naar de mogelijkheid om voor langere tijd CO₂ op te kunnen slaan in de opgeleverde bouwprojecten. Voor CO₂e-intensieve materialen zoals beton, asfalt en staal ontwikkelen we oplossingen om deze minder belastend te maken. Samen met kennisinstituten en andere partners werken we aan de inzet van alternatieve grondstoffen, zoals biobased bouwmaterialen. We registreren nauwgezet alle toegepaste materialen en verzekeren ons ervan dat deze niet-toxisch en ‘losmaakbaar’ zijn. Door het hoogwaardig hergebruiken van materialen, en door de levensduur van bestaande constructies, gebouwen en infrastructuur te verlengen met zorgvuldig beheer en onderhoud, slagen we erin om waarde te behouden.

Impactanalyse materiaalstromen

In 2024 hebben we een uitgebreide impactanalyse uitgevoerd op de CO₂e-uitstoot van de drie belangrijkste materiaalstromen voor onze bouwactiviteiten: asfalt, beton en staal. De resultaten hiervan gaven aanleiding om concrete handelingsperspectieven te ontwikkelen in lijn met het Betonakkoord. Ook hebben we een dashboard ontwikkeld dat continu inzicht geeft in de prestaties en de voortgang die we boeken. We hebben hiermee een solide basis voor het maken van afspraken met leveranciers voor het verder verlagen van de CO₂e-uitstoot in scope 3.

Betonakkoord

Beton is voor Heijmans een van de meest gebruikte grondstoffen. Het zorgt ook voor een aanzienlijke uitstoot van broeikasgassen. Samen met opdrachtgevers, bouwbedrijven en leveranciers werken we bij Heijmans in het kader van het Nationale Betonakkoord aan de noodzakelijke verduurzaming van deze sector. Het is nodig om de transitie te versnellen. Daarom hebben we een intentieverklaring ondertekend met als oogmerk het stellen van ambitieuze eisen voor CO₂e-reductie bij de inkoop van beton.

Duurzamere toepassingen met beton

In 2024 hebben we bij Heijmans belangrijke stappen gezet voor het verder verduurzamen van beton. Zo hebben we bij de renovatie van het onderzoeksgebouw Gemini-Noord op het terrein van de Technische Universiteit Eindhoven succesvol geopolymeerbeton toegepast. In dit alternatieve materiaal is cement vervangen door restproducten, waarmee een CO₂-reductie van 46% en een lagere milieukostenindicator (MKI) is behaald. In Rijen is voor een spoorwegviaduct van ProRail voor het eerst zelfhelend beton gebruikt. Daarmee kunnen we de levensduur van constructies verlengen en bijgevolg de uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk verminderen. En in Lent hebben we voor het eerst de innovatieve ECO-paal toegepast als fundering voor grondgebonden woningen. Deze holle heipaal van beton combineert maximale draagkracht met minimaal materiaalgebruik, wat resulteert in een gemiddelde CO₂e-reductie van 25% per paal. Ook door efficiënter transport vanwege het lagere gewicht dringen we de uitstoot verder terug.

Biobased materialen: hennepvezel

Om verder te verduurzamen, zetten we in op het gebruik van biobased materialen, zoals het gebruik van hout in de houtskeletbouwwoningen van het Horizon-concept. Ook onderzoeken we het gebruik van hennepvezel. Met het traject 'van eigen land naar eigen pand' zijn we begonnen met het telen, verwerken en toepassen van hennepvezel als duurzaam alternatief voor traditionele isolatiematerialen. Dit materiaal biedt meerdere voordelen: het verlaagt de uitstoot van broeikasgassen bij de bouw, verbetert het binnenklimaat dankzij de vocht- en temperatuurregulerende eigenschappen, en vereist geen chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest voor de teelt. In samenwerking met GreenInclusive hebben we in 2024 onze eerste hennepoogst gerealiseerd op 6,5 hectare grond in Friesland. De geoogste hennep wordt verwerkt tot Hempwool-isolatiemateriaal en toegepast in projecten zoals Thedemaborg in Nietap. Daarnaast onderzoeken we of hennepvezel op termijn kan dienen als isolatiemateriaal voor de woningen die in onze fabriek voor houtskeletbouwwoningen in Heerenveen worden geproduceerd.

Afvalmonitor

In 2024 hebben we bij Heijmans de Afvalmonitor geïntroduceerd, een innovatief dashboard dat we samen met afvalverwerker Renewi hebben ontwikkeld. Dit dashboard, dat informatie bevat van in totaal 25 leveranciers, geeft inzicht in afvalstromen, scheidingspercentages en CO₂e-uitstoot tot op projectniveau. Voor projectteams en -managers is deze tool een nuttig instrument om te controleren of ze op koers liggen en, waar nodig, bij te sturen. De Afvalmonitor ondersteunt niet alleen onze ambitie om in 2030 uitsluitend duurzame werkmethoden te hanteren. Ook biedt het data die nodig zijn om te voldoen aan de rapportage-eisen van de Corporate Sustainability Reporting Directive en de EU Taxonomie. Momenteel maakt de CO₂e-uitstoot van het afval dat we bij Heijmans produceren ongeveer 1% uit van onze totale uitstoot.

Emissieloos transport en materieel

Voor onze activiteiten die binnen scope 1 & 2 vallen, willen we onze emissies minimaliseren en onze totale ecologische voetafdruk verkleinen. Dat doen we onder meer met concrete maatregelen op het gebied van transport en materieel.

Emissievrij bouwen en verplaatsen

We hebben in 2024 opnieuw flinke stappen gezet op weg naar emissievrij bouwen. Voor onze werkzaamheden op Schiphol hebben we bijvoorbeeld de eerste elektrische rioolinspectievrachtwagen ingezet. We hebben hier ook een 40-tons elektrische rupsgraafmachine in gebruik genomen. Met de elektrificatie van ons wagenpark boeken we flinke vooruitgang. Sinds 2023 bestaat ons leaseautopakket uitsluitend uit elektrische personenwagens voor nieuwe bestellingen. We hebben de lopende leasecontracten voor voertuigen met verbrandingsmotor ingekort. Ons doel is om uiterlijk eind 2025 over een geheel elektrisch wagenpark met personenauto's te beschikken.
Verder investeren we continu in het verduurzamen van onze bouwplaatsen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het gebruik van energiezuinige LED-verlichting en het bevorderen van fossielarme brandstoffen, zoals HVO100, zowel bij Heijmans als bij leveranciers en onderaannemers. We maken altijd gebruik van groene stroom, bij voorkeur van nabijgelegen windparken. 

Emissiedata op projectniveau

Met behulp van onze supply chain portal – waarin we de aanvoer- en afvoerlogistiek digitaal vastleggen – hebben we in 2024 belangrijke stappen gezet om meer inzicht te krijgen in emissies binnen onze bouwprocessen. Het portal stelt ons in staat om emissiedata van alle transporteurs en leveranciers op projectniveau te registreren, waardoor we logistieke stromen beter kunnen plannen, analyseren en optimaliseren. Deze toepassing, die we hebben getest binnen het Living Lab Bouwlogistiek in samenwerking met Topsector Logistiek, is succesvol afgerond. Inmiddels zetten we de supply chain portal in op steeds meer bouwprojecten. Naast het bieden van inzicht in de uitstoot van broeikasgassen stimuleert het onze logistieke ketenpartners om emissies te reduceren en duurzamere processen te realiseren, en daarover in de keten in overleg te gaan om gezamenlijk verbeteringen door te voeren.

Biodiversiteit

Bij Heijmans hebben we als stelregel dat we daar waar wij werken de omgeving beter achterlaten dan bij aanvang. Een gezonde leefomgeving staat voor ons gelijk aan een gezonde biodiversiteit. We erkennen dat onze bedrijfsactiviteiten direct negatief effect kunnen hebben. Zo draagt onze uitstoot van broeikasgassen bij aan klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en schade aan ecosystemen. Daarom zien we voor onszelf een verantwoordelijkheid om plannen en maatregelen te nemen ter bevordering van de biodiversiteit. Doelgericht werken we bij al onze projecten aan het versterken van de soortenrijkdom, van micro-organismen en dieren tot planten en bomen. We zijn ons ervan bewust dat deze samen essentiële ecosystemen vormen en onmisbaar zijn voor ons algemene welzijn en onze gezondheid en voedselvoorziening in het bijzonder.

Een betere bodem

Samen met Wageningen University & Research (WUR) hebben we in 2024 zeven principes en praktische maatregelen ontwikkeld ter bescherming en verbetering van de bodemgesteldheid bij bouwprojecten. Deze set met richtlijnen is bedoeld om schade te voorkomen dan wel te minimaliseren, en de kwaliteit van de bodem te herstellen en verbeteren. We bieden de bouwsector hiermee handvatten om duurzamer te bouwen en positief bij te dragen aan biodiversiteit en klimaatadaptatie. Door de gecombineerde kennis van Heijmans en WUR zijn de maatregelen direct toepasbaar bij het beschermen van de bodem als kostbare basis voor een gezonde leefomgeving.

Meetbare biodiversiteit

Bij Heijmans willen we graag laten zien dat je natuur en gebouwde omgeving uitstekend kunt samenbrengen. Dat doen we ‘natuurinclusief’ en op verschillende manieren, bijvoorbeeld door oog te hebben voor natuurbehoud in een plangebied, het aanleggen van openbaar groen, het voeren van een aangepast, natuurlijkvriendelijk maaibeleid, het inbouwen in woningen van nestruimtes voor vogels, en het plaatsen van bijenhotels. Zoveel mogelijk integreren we woningen, kunstwerken en andere gebouwen in de natuur, en andersom. De maatregelen en toepassingen hebben een meetbare positieve impact op de biodiversiteit. Zo hebben we in 2024 de eerste resultaten gepubliceerd van een langlopend onderzoek naar de natuurontwikkeling in de Culemborgse nieuwbouwwijk Parijsch. De studie toont aan dat natuurinclusieve maatregelen, zoals nestkasten en groenvoorzieningen, bijdragen aan een grotere verscheidenheid aan vogelsoorten, insecten en vleermuizen in het gebied.

Onze aanpak in de wijk Parijsch krijgt landelijke navolging en vormde de inspiratie voor een in 2024 aangenomen motie van Tweede Kamerleden Van Campen en Bromet. Deze motie roept op tot een rijkshandreiking voor decentrale overheden, met een gefundeerde beoordelingsmethodiek om natuurinclusieve en klimaatadaptieve woningbouwprojecten sneller te vergunnen.

Duurzame gebiedsontwikkeling

We streven ernaar dat alle gebiedsontwikkelingen waar Heijmans actief is in 2030 een NL Greenlabel behalen met score A of trede 5 op de Natuurladder. We leggen daarmee bewust de lat hoog voor het bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling. De in 2023 vernieuwde methodiek van NL Greenlabel beoordeelt projecten op thema’s zoals energie, biodiversiteit, mobiliteit en waterkwaliteit. Verschillende projecten van Heijmans zijn al bekroond met een A- of B-score. Zo heeft Maanwijk in Leusden een A-score behaald en De Hooge Riet in Ermelo een B-score. Ter ondersteuning van gebiedsontwikkelaars hebben we een handleiding gemaakt met praktische tips en oplossingen van eerste ontwerp tot realisatie.

Natuurladder

We hebben mede de Natuurladder ontwikkeld, een tool die bouwprojectteams van infrastructurele projecten helpt bij het verbeteren van de biodiversiteit. In 2024 hebben we dit instrument verfijnd en uitgebreid, en ondergebracht bij Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Hierdoor is de Natuurladder digitaal beschikbaar geworden voor de gehele bouwsector. We hopen zo bij te kunnen dragen aan de bewustwording en uitvoering van klimaatadaptief bouwen en natuurherstel in Nederland.

Vogels in nieuwbouwwijken

Om de leefomgeving van vogels én mensen in nieuwbouwwijken te verbeteren, hebben we onze samenwerking met de Vogelbescherming Nederland versterkt. Samen brengen we de effectiviteit van natuurinclusieve maatregelen in kaart. Dat loopt uiteen van het registreren van vogelgeluiden tot het testen van speciale folie om ‘raamslachtoffers’ te voorkomen. Onze intensieve samenwerking is erop gericht om vogels in stedelijke gebieden een fijne plek te geven. Met onze aandacht voor natuurinclusief bouwen, en initiatieven zoals de Natuurladder en BioBuddy, zetten we actief in op het versterken van de biodiversiteit in Nederland en dragen we bij aan een gezonde, duurzame leefomgeving.

De natuur als oplossing

We willen bij Heijmans maximaal leren van de natuur. Daarom verkennen we enthousiast de mogelijkheden van zogeheten ecosysteemdiensten (ESD). Dit zijn ontwikkelrichtingen die bij gebleken kwaliteit en geschiktheid zijn in te zetten bij projecten. Te denken valt aan het gebruik van specifieke bacteriën ter bestrijding van bodemvervuiling. In 2024 hebben we bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het biologisch afbreken van microplastics uit bandenslijpsel in bermen van snelwegen. In Nederland alleen al veroorzaakt dat jaarlijks 10.000 ton vervuiling in het milieu. Samen met Deltares en Avans Hogeschool hebben we micro-organismen getest op hun afbraakvermogen. Daarbij zijn veelbelovende resultaten geboekt. Bij Heijmans vinden we dat politiek, wetenschap en industrie nu aan zet zijn, want er is dringend behoefte aan scherpere regelgeving, vervolgonderzoek en een substantiële verduurzamingsslag bij de productie van autobanden. De resultaten van ons verkennende onderzoek delen we graag met belanghebbenden en andere geïnteresseerden. En in de nabije toekomst willen we betrokken blijven bij regelgeving en verder onderzoek.

Water

Water is de basis van al het leven op aarde. Door klimaatverandering hebben we in toenemende mate te maken met wateroverlast én droogte. In Nederland kunnen en moeten we veel slimmer omgaan met hemel-, grond- en oppervlaktewater. Bij Heijmans hebben we impact op het watersysteem door onze activiteiten in het openbare gebied en op onze eigen kantoren en bouwplaatsen. Daarnaast hebben we de kennis en kunde in huis om de kwaliteit en kwantiteit van het water te verbeteren. Daarom neemt water een prominente plaats in bij onze projecten. We kijken bijvoorbeeld naar mogelijkheden om water te bufferen en hemelwater te gebruiken voor de bewatering van groen. We maken daarnaast gebruik van innovatieve oplossingen om ons watersysteem veilig te houden. In 2024 hebben we het visiestuk ‘Water Raakt!’ opgesteld. Daarin staan richtingen voor een goede beheersing van het water in het landschap. Deze visie wordt gedragen door vier pijlers, te weten waterkwaliteit, waterbalans, watergebruik en waterveiligheid.

Waterkwaliteit

Met onze manier van werken willen we voorkomen dat we nadelige effecten veroorzaken op de waterkwaliteit. Daarmee handelen we in lijn met de Kaderrichtlijn Water (KRW). 

In onze aanpak nemen we al diverse maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Bij de herinrichting van straten realiseren we bijvoorbeeld wadi’s. Deze dienen enerzijds voor waterberging, maar hebben ook een zuiverende functie voor afstromend water op de weg. Bij bemalingen houden we al rekening met waterkwaliteitseisen vanuit vergunningen. Daarnaast hebben we in het kanaal van Gent naar Terneuzen een plasticvanger geïnstalleerd om plastic uit het oppervlaktewater te verwijderen.

Waterbalans

In onze projecten houden we rekening met het voorkomen van de risico’s op wateroverlast en bodemdaling. We zetten daarvoor verschillende instrumenten in, zoals de Ecologie, Bodem en Water-scan (EBW-scan) en Duurzame Ontwerp Principes (DOP). De DOP passen we toe bij gebiedsontwikkeling en infraprojecten. In 2024 hebben we deze principes verder aangescherpt; vanaf 2025 gaan we deze in de praktijk gebruiken.

In 2023 hebben we ons als eerste landelijk actieve bouwonderneming aangesloten bij de WaterBank, een initiatief om in nauwe samenwerking de waterbalans in Nederland te verbeteren. Bij het grootschalige stadsvernieuwingsproject Hart van Zuid in Rotterdam passen we innovatieve oplossingen voor circulair waterbeheer toe. We hebben hier een zogenoemde urban waterbuffer aangelegd, die tot 20 miljoen liter regenwater per jaar opslaat. Het water wordt gebruikt voor bijvoorbeeld toiletspoeling en schoonmaakwerkzaamheden van het nabijgelegen Ahoy. Heijmans is in 2024 gestart met de uitbreiding van de terminal van Eindhoven Airport. Bij het ontwerp is gekeken naar innovatieve oplossingen op het gebied van duurzaamheid en watergebruik. Het dak van de nieuwe terminal wordt voorzien van sedumbeplanting voor betere wateropvang en isolatie, terwijl een waterbassin hemelwater opvangt en hergebruikt voor toiletspoeling. Ook zijn we in 2024 gestart met de bouw van het project Spinaker in Tilburg, met onder meer een groen entreeplein en een klein ‘pocketpark’. Dit buurtpark krijgt een dubbelfunctie: naast ruimte voor ontmoeten en recreëren in het groen, doet het ook dienst als opvang voor overtollig hemelwater. We leggen de parkeerplaatsen voor bewoners aan op ‘kratjes’, die ook in staat zijn om water op te vangen. Deze en andere toepassingen zijn illustratief voor onze integrale aanpak en onze ambitie om klimaatadaptief te bouwen en daarbij samenwerkingen aan te gaan voor duurzaam waterbeheer.

Watergebruik

Vanzelfsprekend brengen we ook ons eigen watergebruik in kaart, met als doel onze ‘watervoetafdruk’ te verminderen. We maken een onderscheid tussen de volgende aandachtsgebieden: het drinkwatergebruik in onze eigen bedrijfsvoering, het drinkwatergebruik in gebouwen en het watergebruik bij de productie van grondstoffen.

We zetten in op een stevige ambitie, die zeker boven de landelijke doelstelling van 20% zal liggen. Onze exacte ambitie communiceren we in 2025, wanneer we een goed beeld hebben van de hele waterketen.

Sinds 2024 zijn we bij Heijmans deelnemer aan de Bouwtafel Waterzuinige Wijken Gelderland. Dit initiatief richt zich op het waarborgen van schoon drinkwater door de bouw van waterzuinige wijken te stimuleren. Met dat doel voor ogen ontwikkelen we samen met de provincie Gelderland, drinkwaterleidingbedrijf Vitens en de waterschappen schaalbare oplossingen ter ondersteuning van het Nationaal Plan van Aanpak voor Waterbesparing. Daarbij valt te denken aan het gebruik van regenwater voor het doorspoelen van toiletten, de wasmachine en de buitenkraan.

Waterveiligheid

Voor Nederland, dat voor een groot deel onder de zeespiegel ligt, heeft klimaatverandering een extra betekenis. Door het stijgen van de zeespiegel en de waterstanden van rivieren, onder andere veroorzaakt door het smelten van sneeuw in de bergen, zijn we immers genoodzaakt om tijdig maatregelen te nemen ter voorkoming van overstromingen.

Bij Heijmans werken we aan het versterken van ons dijkenstelsel en bouwen we nieuwbouwwijken die bestand zijn tegen hoog water. We dragen zo actief bij aan het veilig houden en veiliger maken van ons watersysteem. In 2024 zijn we van start gegaan met natuurprojecten rondom de Lauwersmeerdijk in Groningen. Deze maken deel uit van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) van de waterschappen en Rijkswaterstaat.

Met het versterken van de dijk nemen we ook maatregelen om de biodiversiteit in het gebied te versterken. We realiseren in dit kader een natuurlijke kwelder van 22 hectare, een getijdengebied van 70 hectare en een natuurlijke overgang tussen de dijk en het Wad. Met de keuze voor een integrale aanpak maken we een verbinding tussen waterveiligheid en natuurontwikkeling. Daarnaast werken we nog steeds aan de dijkversterking tussen Gorinchem en Waardenburg. Dit project is onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma van Rijkswaterstaat en heeft tot doel de dijken te laten voldoen aan de nieuwe veiligheidsnormen die sinds januari 2017 van kracht zijn.