Verduurzamen

Als toonaangevende partij in de sector willen we een leidende rol spelen in de verduurzaming van de leefomgeving. We kunnen het verschil maken door duurzaam te ontwerpen, met oog voor alternatieve en decentrale energiewinning, efficiënt (her)gebruik van resources en optimaal comfort en beleving. Ons uitgangspunt daarbij is onze strategie ‘Makers van een gezonde leefomgeving’, geconcentreerd rondom energie, materialen en ruimte. Het uiteindelijke doel is niet langer te onttrekken, maar juist toe te voegen aan de leefomgeving en daarmee nog meer waarde toe te voegen.

13.  Vanaf 2023 is Heijmans CO₂-neutraal. Eventuele restwaarde wordt gecompenseerd.

Met de doelstelling om na 2023 CO₂-neutraal te kunnen produceren zou Heijmans voldoen aan de geprojecteerde science based target van COP21 die vraagt om een lineaire reductie van CO₂-uitstoot van meer dan 4,2% per jaar. In 2022 hebben we een reductie van 6,9% bereikt (scope 1 en 2) ten opzichte van 2021. Over 2021 en 2022 samen een reductie van 13,2%.

We hanteren het Green House Gas (GHG)-protocol voor het in kaart brengen van onze footprint en rapporteren hier ook jaarlijks over in de GHG-rapportage. In dit protocol wordt uitgegaan van scope 1, 2 en 3 emissies.

De strategie van Heijmans om de uitstoot van CO₂ terug te brengen bestaat uit het vergroten van de hoeveelheid zelf opgewekte duurzame energie, het verbeteren van de energie-efficiency van de productie en tenslotte het hoogwaardig compenseren van het restant van de scope 1- en 2-emissies. Ten aanzien van de scope 3 emissie zijn met name de ambities vanuit de producten die we zelf ontwikkelen van belang (Vastgoed), evenals het maken van de goede ontwerpkeuzes en het toepassen van duurzame materialen.

De ontwikkeling van de scope 1- en 2-emissies in de afgelopen jaren is weergegeven in de volgende tabel:

Scope 1-emissies

Een belangrijke component van de scope 1-uitstoot van CO₂ is het eigen wagenpark. Door het gevoerde beleid daalt de CO₂-uitstoot al enkele jaren. We hebben hier nog een extra impuls aan gegeven met het besluit om vanaf 1 januari 2023 alleen nog elektrische leaseauto’s met geel kenteken toe te staan en de langlopende contracten in te korten. Wel is er een uitsteleffect door de langere levertijd van de elektrische auto’s en zien we na Corona weer een toename van het aantal gereden kilometers. Daar waar elektrificatie nog geen optie is (deel van de grijze kentekens) wordt ingezet op de toepassing van HVO (biodiesel), hetgeen een reductie van de CO₂-uitstoot oplevert van circa 90% ten opzichte van reguliere diesel. De dekking van tankstations waar HVO getankt kan worden is echter nog onvoldoende.

Ten aanzien van de uitstoot van CO₂ op de bouwplaatsen is met name het materieel dat nu nog op diesel functioneert debet. We hebben daarom een intensief investeringsprogramma opgezet voor het emissieloos maken van het machinepark en materieel. Leveringsproblemen en nog lopende innovatieprojecten om met name groot materieel met behoud van specificaties te elektrificeren, spelen hierbij soms een vertragende rol.

Scope 2-emissies

De inkoop van gas en elektriciteit vormt normaal gesproken het grootste deel van de CO₂-emissies binnen scope 2. Sinds enkele jaren heeft Heijmans de elektriciteit echter volledig vergroend, waardoor de uitstoot hiervan verwaarloosbaar is. Daarnaast wekken we zelf ook energie op. De hoeveelheid zelf opgewekte energie op kantoren is de afgelopen jaren toegenomen. In totaal hebben de Heijmans-panden de afgelopen jaren al circa 300 MWh aan elektriciteit geproduceerd. De komende jaren wordt dit verder uitgebreid, door bijvoorbeeld parkeerplaatsen te gaan gebruiken voor energieopwekking. Dit is in lijn met de verwachte stijging van het elektriciteitsgebruik door elektrificatie van het wagenpark en materieel.

Opwek per locatie 2022 (kWh per jaar)

Ten slotte is dit jaar voor het eerst ook groen gas ingekocht wat voor een verdere reductie in scope 2 heeft gezorgd.

Scope 3-emissies

De emissies van scope 3 zijn onder te verdelen in upstream en downstream. De upstream-emissie is vooral te beïnvloeden door het maken van de juiste materiaalkeuzes en door duurzaam in te kopen. Vaak is hierbij de invloed minder direct dan bij de scope 1-2 emissie als het gaat over ambitie, concurrentie en betaalbaarheid.

De downstream-emissie wordt vooral veroorzaakt door de uitstoot die de geproduceerde producten nog hebben na verkoop of oplevering aan onze klanten. Dit zijn in het geval van Heijmans vooral opgeleverde woningen en utiliteitsgebouwen. Hoewel we via Vastgoed bij woningen vaak wel directe invloed kunnen uitoefenen op de specificaties van het product, zijn we bij utilitaire gebouwen veel afhankelijker van de ambities van onze klanten.

Als indicator voor de scope 3 downstream-emissies meten we de gemiddelde CO₂-uitstoot van de opgeleverde woningen. Dit is één van onze kpi’s gekoppeld aan bankconvenanten. Voor 2022 zijn we uitgekomen op 932 kg CO₂ per jaar per opgeleverde woning. Daarmee realiseren wij al een reductie van 34% ten opzichte van de basis zoals die in het bankconvenant in 2020 is afgesproken (1409 kg CO₂ per opgeleverde woning per jaar). Dit terwijl de doelstelling in het convenant voor 2024 op 30% staat. Ten opzichte van 2021 betekent dit een reductie van 9% (1021 kg CO₂ per opgeleverde woning per jaar).

De verwachting is dat door de aangescherpte ambitie voor het ontwikkelen van woningen deze indicator de komende jaren verder blijft dalen.

Voor het in kaart brengen van de scope 3 upstream is een vertaalslag gemaakt van de inkoopspend en de verschillende te onderscheiden categorieën naar een inschatting van de CO₂-uitstoot per categorie. Dit geeft een eerste indicatie van de grootte van een aantal belangrijke elementen van de scope 3 upstream, maar dit is een eerste inschatting en dit zal de komende jaren nog verder verfijnd en vervolledigd moeten worden. Onder meer door het uitvoeren van ketenanalyses en het verbeteren van de meetsystematiek voor materialen en diensten in Nederland. Vanuit het GHG-protocol kan de vertaalslag gemaakt worden naar de specifieke categorieën.

De belangrijkste componenten zijn de inkoop van beton, ingehuurd materieel, ingekochte metalen (damwanden, wapening) en ingekocht asfalt en de emissies die hiermee samenhangen (transport, verwerking).

Voor verschillende productgroepen zoals asfalt, beton en afval zijn er roadmaps/verbeterprogramma’s om de CO₂-uitstoot in de komende jaren verder terug te dringen.

14.  In 2023 kunnen we emissieloos produceren, in 2030 doen we dit op al onze opgaves.

In CO₂-reductie hebben we al behoorlijke slagen gemaakt en daaraan blijven we werken. We constateren op dit terrein overigens verschillende ambities binnen de categorieën opdrachtgevers.

Emissieloos produceren gaat vooral om het vervangen van gebruikte verbrandingsmotoren in ons materieel door elektrische motoren. Deze kunnen dan voor hun energievoorziening worden gevoed door batterijen of door bijvoorbeeld waterstof. Hierbij komt dan geen stikstof of fijnstof vrij vanwege verbrandingseffecten. De belangrijkste maatregelen hiervoor zijn het elektrificeren van het wagenpark en het investeringsprogramma voor de elektrificatie van het materieel. Vanaf 2023 hebben we alleen nog elektrische personenvoertuigen in de nieuwe lease en worden bestaande leasecontracten ingekort. Het investeringsprogramma voor het materieel heeft inmiddels geleid tot de aanschaf van elektrisch materieel, van klein (trilplaten, heftrucks) tot groot (rupskraan). Dit materieel wordt ook al volop ingezet, bijvoorbeeld ten behoeve van het project A1 Apeldoorn - Twello voor Rijkswaterstaat.

15.  In 2023 kunnen we 100% energieneutrale oplossingen leveren aan onze klanten.

We zien dat het aantal klanten dat vraagt om energieneutrale oplossingen toeneemt. We bieden actief oplossingen aan om invulling te geven aan deze klantvraag. Dit doen we gevraagd en ongevraagd.

Zo hebben we bij Heijmans Energie dertig projecten in ontwerp, voorbereiding, realisatie en uitvoering, waarbij het in totaal gaat om drieduizend woningen. In 2022 hebben we een belangrijke basis gelegd door twintig woningbouwprojecten zelf van een duurzame energievoorziening te voorzien en de bewoners voor de komende dertig jaar van warmte en koude te voorzien. Door een koppeling met zonnepanelen kunnen we er in 2023 voor zorgen dat we energieneutrale woningen aanbieden aan onze klanten. Tevens zijn we gestart met de installatie van een smart grid op gebouwniveau als proefopstelling op ons eigen kantoor Hive in Rosmalen. In 2023 wordt dit smart grid verder vormgegeven, zodat we onze klanten op gebouw- dan wel wijkniveau energieneutrale oplossingen kunnen bieden.

Voorbeelden van energieneutrale woningbouwprojecten die we in 2022 hebben opgeleverd, zijn: Maanwijk in Leusden, Park van Buijsen, Fase 4 Keijzershof in Pijnacker, Culemborg Parijsch, Forteneiland West en Fase 2 Ruijtershof in Eemnes. Bij Utiliteit is de Science Campus in Leiden een mooi voorbeeldproject.

• *Voor bold statement 14 zijn geen kwantitatieve kpi’s bepaald.

16.  Bij al onze aanbiedingen rekenen we uit wat de milieuprestatie is. In 2023 leveren we die standaard mee aan onze klanten.

We maken aan de hand van de MPG (MilieuPrestatie Gebouwen) een milieuprestatieberekening voor alle woningen (grondgebonden en gestapeld) die commercieel worden afgerond (einde ontwerpfase/start verkoop).
Binnen Heijmans Vastgoed is besloten per 1 juli 2022 alle projecten met grondgebonden woningen die in de verkoop gaan minimaal CO₂-neutraal te maken.
In 2022 heeft Heijmans Infra voor 37 aanbiedingen de milieuprestatie uitgerekend. Het zwaartepunt van de aanbiedingen is aangeboden aan Rijkswaterstaat Grote Projecten en Onderhoud.

17.  In 2021 zijn alle verpakkingen in onze bouwprojecten 100% herbruikbaar of recyclebaar.

Daar waar we ons tot nu toe vooral gefocust hebben op het recyclen van restmaterialen zoals folies, waar we in 2021 onze doelstelling 100% hebben gehaald, denken we nu na over vervolgstappen op het gebied van recyclen door middel van herbruikbare materialen zoals pallets en kratten.

18.  In 2023 zijn al onze grondgebonden woningen 100% circulair, in 2030 geldt dat ook voor onze niet-grondgebonden woningen.

In 2022 hebben wij, voor het laatste jaar, de CPG-score (CirculariteitsPrestatie Gebouwen) bepaald voor álle grondgebonden woningen. Hierbij is een gemiddelde score behaald van 7,5. Tevens is voor alle grondgebonden woningen de MPG-score bepaald en hieraan gerelateerd de materiaalgebonden CO₂-emissies. Ook is voor alle conceptwoningen, aan de hand van materiaalstroomanalyses, het percentage primaire grondstoffen inzichtelijk gemaakt. Vanaf 2023 stappen we over op nieuwe kpi’s omdat deze ons in staat stellen om de strategie naar 100% circulair bouwen vorm te geven. Zo zullen wij vanaf 2023 de materiaalimpact van de grondgebonden woningen terugdringen, door de MPG-score, de materiaalgebonden CO₂-emissies en het aandeel primaire grondstoffen jaarlijks te verlagen. 

Deze bold statement van 100% circulaire grondgebonden woningen is zeer ambitieus en niet haalbaar gebleken; ook als we dat afzetten tegen de maatschappelijke maatstaven. Het is op dit moment niet realistisch binnen een gezonde bedrijfsvoering dat we jaarlijks voor de duizenden woningen die we realiseren geen primaire grondstoffen meer inzetten en de gebruikte materialen allemaal herbruikbaar zijn. Dit blijft onze ambitie en we blijven zoeken naar oplossingen om hier te komen, maar dit zal de komende jaren nog niet realiseerbaar zijn.

In het grondstoffenakkoord is voor Nederland de ambitie vastgelegd om in 2050 volledig circulair te zijn, waarbij géén primaire grondstoffen nodig zijn (dus secundair door hergebruik en recycling, en inzet van hernieuwbare grondstoffen zoals hout). In 2030 willen we op 50% staan. Voor de hieraan gelinkte Transitieagenda Bouw wordt niet alleen gekeken naar het terugdringen van primaire grondstoffen, maar ook het verlagen van de milieuprestatie (MPG/materiaalgebonden CO₂).

Voor de grondgebonden woningen hebben we daarom gekozen voor haalbare kpi’s rondom de MPG en het terugdringen van het aandeel primaire grondstoffen, die in lijn zijn met de hierboven genoemde nationale ontwikkelingen. Dit jaar starten we ook met het onderzoeken van gestapelde woningen, al voegen we hier voor nu nog geen kpi aan toe.

19.  In 2023 passen we circulair asfalt en beton toe; in 2030 bouwen we er in 100% van onze opgaves mee.

Bij Bouw & Techniek is voor de betoncasco’s van het Heijmans Woonconcept dit jaar 48% betongranulaat toegepast als grindvervanger. Bij de Rabobank heeft Utiliteit een innovatief circulair betonmengsel toegepast. Hierbij is secundair zand en grind ingezet, waardoor 80% van alle grondstoffen een secundaire herkomst hebben.

Over het algemeen wordt in de markt beton samengesteld op basis van 100% primaire grondstoffen. In verschillende tenders en projecten zijn circulaire betonvoorstellen ingediend. Een aantal van deze initiatieven zal tot uiting komen in 2023. Op circulair asfalt is een verdere verhoging van het circulariteitspercentage afgeremd door de benzeenproblematiek, die in het bijzonder aanwezig is bij hoge recyclingpercentages. Dit geldt voor bijna alle grote asfaltcentrales in Nederland en is dus een marktbrede uitdaging. Door de inzet van koolfilters kan AsfaltNu (een deelneming van Heijmans en BAM) de benzeen verlagen waardoor weer meer asfalt gerecycled kan worden.

20.  Vanaf 2021 scoren al onze gebiedsontwikkelingen een Greenlabel score van A.

Sinds 2018 werkt Heijmans intensief samen met NL Greenlabel. NL Greenlabel staat voor een aantoonbare, duurzame leef- en werkomgeving. Met de NL Gebiedslabel- en NL Terreinlabelmethode wordt samenhangende duurzaamheid in de openbare ruimte en terreinen inzichtelijk gemaakt. Heijmans werkt in alle gebiedsontwikkelingen waar ze zelf de grondexploitaties doet met de NL Gebiedslabelmethode mits het gebied groot genoeg is. Indien het gebied kleiner is wordt gewerkt met de NL Terreinlabelmethode.

Dit stelt ons in staat alle betrokkenen mee te nemen in onze ambitie, zodat gedurende het proces de focus op de duurzaamheidsthema’s blijft. Hiermee wordt samenhangende duurzaamheid expliciet onderdeel van het ontwikkelproces door onafhankelijke monitoring/beoordeling. Met het inzetten van de methodiek verdwijnt de vrijblijvendheid en kan actief gestuurd worden op samenhangende duurzaamheid.

De methode helpt om bewust duurzame keuzes te maken en deze te onderbouwen. Inmiddels is de methodiek van NL Greenlabel volledig omarmd en wordt binnen een groot scala aan projecten gewerkt met de methodes van NL Greenlabel.

In deze tabel staat een overzicht van de huidige stand van zaken per project:

Ook in de verwervingsfase wordt in toenemende mate gewerkt met de systematiek van NL Greenlabel. Tijdens de eerste overleggen wordt al gebruikgemaakt van het tenderadvies van NL Greenlabel, zoals bijvoorbeeld bij de tender Baarnsche Zoom in Baarn. Hierdoor wordt reeds in een vroege fase rekening gehouden met de zeven thema’s, waardoor borging binnen het totale proces van de ontwikkeling steeds meer behouden blijft. Deze thema’s zijn: Ontwerp Realisatie & Beheer, Producten & Materialisatie, Energie & Klimaat, Bodem & Water, Biodiversiteit, Mens & Omgeving en Borging. Per thema kan op drie onderdelen punten gescoord worden, welke aangetoond dienen te worden door Heijmans. Al deze punten bij elkaar opgeteld leidt tot een score tussen de G en A, waarbij Heijmans streeft naar een score A of B in de in de ontwerp/realisatiefase voor die ontwikkelingen die onderdeel zijn van onze grondexploitaties.

Ecologie, bodem en water kunnen aan het begin van een traject in kaart gebracht worden door middel van de EBW (Ecologie, Bodem- en Water)-scan. Dit initiatief is een samenwerking tussen Vastgoed en Infra, waardoor al in een vroeg stadium gestuurd kan worden op lokale landschappelijke kenmerken, zodat bestaande natuur minimaal behouden blijft, en waar mogelijk versterkt wordt.

Tot slot is in 2022 met NL Greenlabel gewerkt aan een Heijmans dashboard in Tygron. Het Tygron Geodesign Platform combineert (geo-)data, modellen en applicaties en geeft daarmee meer inzicht over de projecten (‘parametrisch en generated design’). Dit dashboard ondersteunt in het gebiedslabelproces, voorziet de ontwikkelaar van veel informatie over het gebied en geeft inzicht in hoe het gebied gaat reageren op nieuwe ontwerpen. De verwachting is dat het Heijmans-dashboard in Tygron vanaf het tweede kwartaal 2023 gereed is om uit te rollen binnen de organisatie en dat dan ook hiermee pilots gedraaid kunnen worden.

21.  In 2023 leiden al onze ingrepen in de gebouwde omgeving tot een verbetering van de plaatselijke biodiversiteit, klimaatadaptatie en veiligheid.

In 2022 hebben wij in circa twintig nieuwe projecten initiatieven toegepast voor klimaatadaptatie en biodiversiteit. Hierbij gaat het niet alleen om onze showcases; infra-projecten in Nijmegen, Arnhem en de onlangs verkregen opdracht Kazernekwartier Venlo laten zien dat de vraag naar natuurinclusieve oplossingen toeneemt.

De resultaten van onze inspanningen willen wij meetbaar maken. Daarvoor werken we met diverse partijen samen. Zoals bij Vijfsluizen in Vlaardingen, waar we op het vlak van bodemkwaliteit met Naturalis samenwerken. In Maanwijk in Leusden hebben we een samenwerking met Earth Watch op het gebied van biodiversiteit.

Wij kijken steeds vaker vanuit onze integrale aanpak voor gebiedsontwikkeling naar de opgave om tot proposities, bestaande en nieuwe, te komen waarin meerdere Heijmans bedrijfsstromen en kennis samen komen. Een mooi voorbeeld met zichtbare resultaten is het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. Naast onderhoud en beheer van het gebouw, zijn de ontwikkeling en monitoring van het omliggende landschapspark essentiële onderdelen van het langjarige contract. Enkele tastbare voorbeelden voor 2022 zijn de eerder genoemde groen-blauwe bedrijventerreinen, de realisatie van natuur- en klimaatinclusieve waterbergingen in meerdere projecten en SOCIAAL GROEN. In SOCIAAL GROEN hebben we onze krachten gebundeld met ZOwonen, IVN en LOS stadomland met als doel de gezondheid van bewoners, biodiversiteit en klimaatadaptatie in de gemeente Sittard-Geleen te bevorderen. Ook de buitenwereld ziet onze inspanningen. In 2022 zijn wij door de Vereniging van Duurzaam Beleggen uitgeroepen tot koploper op het gebied van biodiversiteit.

22.  We passen onze nieuwste oplossingen elk jaar toe in drie opgaves die daarmee nieuwe showcases van een gezonde leefomgeving worden.

De eerder genoemde showcase Maanwijk in Leusden is inmiddels opgeleverd, maar nog niet afgerond. Wij willen namelijk langer betrokken blijven in de gebruiksfase om te kunnen leren van wat we bedacht en gemaakt hebben, en de impact hiervan op een gezonde leefomgeving. In Maanwijk doen we dat onder andere in samenwerking met de Universiteit Utrecht. Vanuit de Kennis Hub Gezond Stedelijk Leven is de Universiteit Utrecht betrokken bij dit project. Zij gaan na oplevering van de wijk twee jaar lang meten op aspecten van sociale cohesie en hoe onze ingrepen daar wel of niet aan bijdragen.

Ook in 2022 hebben we weer vier showcases gerealiseerd:

• Willemspoort Zuid in ’s-Hertogenbosch: een samenspel tussen stad, natuur en design.

• De Haese in Sittard Geleen: duurzame voedselproductie door oprichten kleinschalig boerenbedrijf in het plangebied. De oprichting in de vorm van een coöperatie, met inmiddels 141 huishoudens die deelnemen.

• Heeren van Essen in Middelburg: het eerste project met Terreinlabel A is in de verkoop. Focus op collectieve buitenruimte, inrichting vanuit klimaatadaptatie en lokale biodiversiteit inclusief circulaire buurthub.

• A1 Apeldoorn-Twello: een grote emissieloze infra-opgave. Minder stikstof leidt tot een verbetering van de biodiversiteit en een gezonde leefomgeving. Daarnaast wordt ingezet op ecologische oplossingen om de biodiversiteit te bevorderen en een waterberging te creëren langs de snelweg.

• Amsterdam-De Verbinding (Spaarndammerhart): een project dat zich kenmerkt door een hoge kwaliteit, duurzaamheid en diversiteit aan woningen en bewoners architectuur, waar kunst en natuur perfect samen komen. Het project heeft de Amsterdamse Nieuwbouwprijs 2022 gewonnen, de publieksprijs voor nieuwbouw in de stad.

• *In 2021 was dit een kwalitatieve kpi.