Trends

Onze activiteiten richten zich op wonen, werken en verbinden en op die terreinen willen we proposities ontwikkelen die nauw aansluiten op de behoeften van de maatschappij, opdrachtgevers en eindgebruikers. Daarom volgen wij alle trends en ontwikkelingen in de samenleving op de voet. Zo wil de overheid dat ‘gezondheid’ nadrukkelijk wordt meegenomen bij de ontwikkeling van ruimtelijk beleid. Die denkrichting is onder andere vastgelegd in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024. Gemeenten moeten de gebruiker centraal stellen en een gezonde leefstijl stimuleren. Heijmans omarmt deze gedachte. Al jarenlang is het creëren van een gezonde leefomgeving onze missie. Zowel bij de aanleg van woonwijken (bijvoorbeeld Maanwijk in Leusden), als wegen (A27 Eemnes/Utrecht) als bij landschapsinrichting (denk aan het Nationaal Militair Museum in Soesterberg) verbeteren we daarom de biodiversiteit. Het is onze ambitie om elk gebied waar wij werken beter achter te laten dan we het aantroffen.

Een tweede aandachtspunt is veiligheid in de bouw- en infrasector. Helaas gebeuren er elk jaar nog steeds teveel ongelukken. Dat willen we gezamenlijk veranderen. Met een aantal toonaangevende bouwondernemingen en opdrachtgevers in de bouw, infra en installatietechniek hebben wij gezamenlijk de Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB) opgesteld. Daarin zijn gezamenlijke uitgangspunten en kernwaarden vastgelegd op de thema’s uniformering, ketensamenwerking, opleidingen en kennisdeling. Samen met andere branchepartijen (onder andere Bouwend Nederland en SSVV) werken we bovendien aan een sectorbreed leerplatform voor de individuele medewerker waarin de Uniforme Meld App (UMA), waarmee medewerkers een onveilige situatie op de bouwplaats kunnen melden, wordt geïntegreerd. Hieronder schetsen we enkele andere belangrijke maatschappelijke trends die wij signaleren en hoe wij daarop inspelen.

Druk op de arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is krap. We zijn blij dat we er de afgelopen jaren in zijn geslaagd veel medewerkers en ook nieuwe collega’s aan ons te binden. Zowel hoogopgeleiden als jongeren die zijn opgeleid in praktische technische disciplines. Het blijft echter een punt van zorg voor de toekomst. Veel ouders stimuleren hun kinderen te gaan studeren, waardoor onvoldoende mensen praktisch worden opgeleid. Heijmans zet zich op allerlei niveaus in voor het stimuleren van de interesse in techniek, bouw en maaktechnologie. Zo vervullen meerdere collega’s op verschillende niveaus een rol als gastdocent, organiseren we jaarlijks een minor voor studenten van Avans Hogeschool en een challenge voor scholieren van verschillende technasia, en werken we mee aan bedrijvendagen. Ook hebben we een groot aantal trainees, stagiairs en leerlingen in de organisatie.

Klimaatverandering

Het afgelopen jaar werden de effecten van klimaatverandering wederom echt voelbaar. We zagen een lange periode van droogte en hittestress (hogere temperaturen in dichtbebouwde steden). En aan de andere kant werden we geconfronteerd met steeds hevigere buien met wateroverlast tot gevolg. De noodzaak voor klimaatadaptief bouwen en innoveren wordt steeds urgenter. De klimaatdoelstellingen van Parijs geven de kaders aan. We moeten zorgen voor meer groen, ruimte voor water en biodiversiteit. Dat doen we overigens bij onze gebiedsontwikkelingen al jaren, en we meten dit met behulp van NL Greenlabel. De projecten die nu opgeleverd worden, zijn toekomstbestendig en ook bij lopende projecten kijken we steeds naar mogelijkheden om te verbeteren en verduurzamen.

Hoogwaterbeschermingsprogramma

Als onderdeel van het Deltaplan Waterveiligheid wordt met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) de komende dertig jaar gewerkt aan het versterken van 1.500 kilometer aan dijken en vijfhonderd sluizen en gemalen. Het doel van het programma is dat alle primaire waterkeringen in 2050 aan de norm voldoen. Duurzaamheid, circulariteit, kennisontwikkeling en innovatie zijn belangrijke aspecten in alle HWBP-projecten. Heijmans voert verschillende van deze projecten uit, zoals bij Gorinchem-Waardenburg en Lauwersmeerdijk (new window).

Energietransitie

Emissieloos bouwen, vervoeren en gebruiken heeft tot gevolg dat de bestaande energienetten de vraag naar stroom niet aankunnen en gewoonweg vol zijn. Dat vraagt om grote aanpassingen en uitbreiding van zowel lokale netten als de hoofdinfrastructuur om de energielevering in de toekomst zeker te stellen. De behoefte aan laadinfra stijgt sterk. Daarbij wordt de laadbehoefte voor 2030 geschat op 1,7 miljoen laadpalen. De Rijksoverheid verplicht bovendien vanaf 2025 de aanschaf van elektrisch zakelijke auto's. 

Met pilots en innovaties ontwikkelt Heijmans oplossingen voor de betaalbaarheid van energie, smart grids, het duurzaam opwekken van stroom en het minimaliseren van de CO_2-uitstoot. Heijmans Vastgoed en Heijmans Energie werken nauw samen om energie steeds meer als integraal onderdeel mee te nemen in gebiedsontwikkelingen. Afgelopen jaar hebben we de overname van Dynniq Energy afgerond, dat in 2023 volledig geïntegreerd wordt binnen het energiedomein van Heijmans Infra. Met deze overname versterken we onze positie in de energie-infrastructuur, zowel op laag-, midden- en hoogspanning, die goede groeivooruitzichten kent door geplande investeringsvolumes als gevolg van de energietransitie. We staan daarmee nog beter gesteld om op deze groei te kunnen inspelen.

CO₂-neutraal
Heijmans heeft de ambitie om zelf na 2023 CO₂-neutraal te zijn. Dat betekent dat wij onze uitstoot minimaliseren en de resterende uitstoot compenseren. Onze aanpak hiervoor is vastgelegd in een Energie Management Plan. De uitvoering is belegd bij vier werkgroepen: ieder verantwoordelijk voor één van de gebieden waarop we actie ondernemen: huisvesting, wagenpark, bouwplaatsen en materieel.

Ook opdrachtgevers eisen in toenemende mate het gebruik van duurzaam materieel. Zo heeft Rijkswaterstaat de ambitie om uiterlijk in 2030 volledig klimaatneutraal te zijn en circulair te werken. Heijmans Infra geeft hier invulling aan door onder meer het toepassen van nieuwe technieken, hergebruik van materiaal en inzet van emissieloos materieel. Dit doen we bij veel projecten, onder meer bij de verbreding van de A1 Apeldoorn-Twello.

Energie uit de IJssel

Met behulp van thermische energie uit oppervlaktewater verwarmt Heijmans op duurzame wijze woningen in de Zutphense Noorderhaven. Vanuit bronnen op ongeveer zeventig meter diepte pompt een warmte-koudeopslagsysteem (WKO) warm en koud water op. Dit water wordt gebruikt voor de energievoorziening van een appartementencomplex. Om de hoeveelheid warme en koude energie in de ondergrond in balans te houden, ontwikkelde Heijmans Energie een slimme oplossing. TEO, het Thermische Energie uit Oppervlaktewatersysteem is gekoppeld aan de WKO en herstelt op een duurzame manier de onbalans in de bodem met water uit de IJssel. De dompelpomp hangt in het water en doet stil en onzichtbaar zijn werk. Dit systeem past helemaal bij de ambitie van Heijmans Energie om de opwek en distributie van energie slim met andere opgaven te combineren om zo de energietransitie te versnellen.

Lees het verhaal op heijmans.nl (new window)

Stikstof

De stikstofproblematiek blijft een grote zorg. Doordat er onvoldoende stikstofruimte aanwezig is voor de vergunningverlening, is extra inspanning nodig om vertraging in bouwprojecten en zelfs stilstand te voorkomen. Tot op heden is slechts een beperkt aantal projecten van Heijmans hierdoor geraakt. Het betreft niet alleen de woningbouw en energietransitie, maar ook infrastructuurprojecten. Door gebrek aan stikstofruimte komt ook de nieuwbouw van woningen onder druk te staan die een behoefte kent van 900.000 nieuwe woningen tot 2030. Dit vraagt extra aandacht, anders zal het woningtekort alleen maar verder oplopen.

Om in de toekomst minder stikstof uit te stoten, is eerst extra stikstofruimte nodig. Op 2 november besloot de Raad van State dat de generieke bouwvrijstelling vervalt. Alhoewel dit uiteraard een tegenvaller is, kwam het besluit voor Heijmans niet onverwacht en waren wij hierop voorbereid. Projecten die in aanbouw waren, gaan door. Ook nieuwe projecten in de woningbouw zijn nog steeds mogelijk, mits de stikstofdepositie tijdens de bouwfase binnen de wettelijke grenzen blijft. Dat wordt aangetoond via Aerius-berekeningen. Heijmans heeft voor nagenoeg al zijn projecten in eigen ontwikkeling reeds Aerius-berekeningen van de bouwfase laten maken. Eventuele vertragingen kunnen zo tot een minimum worden beperkt.

Veroudering van de infrastructuur

Een groot deel van het wegennet, bruggen en viaducten in Nederland dateert uit de jaren zestig en zeventig. Ze naderen het einde van hun levensduur. Bovendien zijn veel civiele kunstwerken zoals bruggen en viaducten niet berekend op het huidige intensieve en zware wegverkeer. Renovatie is duurzamer en goedkoper dan afbreken en opnieuw bouwen. De verwachting is dan ook dat de infra (new window) onderhoud- en vervangingsmarkt in de komende decennia nagenoeg zal verdubbelen. Hierdoor ontstaat ook meer vraag naar het beheren en bedienen van assets en de bijbehorende kennis en oplossingen.

In juni meldde de overheid dat het verbeteren en onderhouden van bestaande infrastructuur prioriteit krijgt. De minister schreef aan de Kamer dat er onvoldoende experts zijn om de verplichte stikstofberekeningen uit te voeren en daarom moet kiezen welke nieuwe infrastructuurprojecten voorrang krijgen en welke moeten wachten. Om de staat van onze wegen en onze infrastructuur op peil te houden, zijn wel extra financiële budgetten en menskracht nodig. Ook grotere infraprojecten ondervinden extra hinder van het vervallen van de bouwvrijstelling, ondanks dat hier de gebruiksfase maatgevend is. Daarnaast zien we door de inzet van elektrisch materieel mogelijkheden om de stikstofdepositie in de bouwfase verder te reduceren.

Druk op de woningmarkt

De vraag naar woningen blijft onverminderd groot. In de eerste plaats is de betaalbaarheid een zorg. Het was voor starters al moeilijk om een eerste woning te verwerven, maar door de stijgende hypotheekrente en energielasten wordt het probleem van betaalbaarheid en leencapaciteit voor de consument extra vergroot. De focus van de afgelopen jaren op steeds meer binnenstedelijk bouwen is de betaalbaarheid niet ten goede gekomen. Ook de hoge dichtheden zorgen ervoor dat voorverkooppercentages van 70% in een terugvallende markt niet gehaald worden en er dus niet gestart wordt met de bouw. De plotseling getroffen maatregelen voor de huursector hebben er in de tweede helft van 2022 toe geleid dat buitenlandse institutionele beleggers uit de Nederlandse markt zijn gestapt.

Tevens zien we als gevolg van de nieuwe regels de nodige terughoudendheid van Nederlandse beleggers om te investeren in nieuwe woningbouw. Voor een versnelling in de woningbouw is vooral meer plancapaciteit nodig. Niet binnenstedelijk, maar vooral het buitenstedelijk bouwen van woningen is absoluut noodzakelijk om de bouwambitie van de overheid in de komende jaren te realiseren. Daarnaast zien we echter dat door een relatief sterke economische groei, door concentratie van woningbouw en door een toenemende mobiliteit, de leefbaarheid in het gedrang komt. Het is zaak slimme oplossingen te vinden in een goede balans tussen de verschillende vragen. Voor de middellange termijn heeft Heijmans vertrouwen in de woningmarkt. De vraag naar woningen blijft de komende jaren groot. Daarbij blijft nieuwbouw aantrekkelijk omdat deze duurzamer en energiezuiniger is dan de bestaande bouw.

Heijmans wil graag meehelpen om de impasse op de woningmarkt te doorbreken. We zien onder meer dat bewoners, omwonenden en andere belanghebbenden in toenemende mate willen meepraten (new window) over hun leefomgeving. Heijmans zoekt daarom actief de dialoog op met burgers om draagvlak te creëren voor gebiedsontwikkeling en vastgoedprojecten. Verder dragen we bij aan het vergroten van de plancapaciteit door kansen te signaleren en het voortouw te nemen met onze partners, zoals we bijvoorbeeld hebben gedaan bij Eemvalleistad bij Almere/Zeewolde. Daarnaast zetten we in op verdergaande standaardisering en industrialisering om de productieprocessen efficiënter te maken en daarmee woningen beter betaalbaar, duurzaam en kwalitatief hoogwaardig.

Industrieel bouwen

Conceptuele woningbouw heeft zich in de praktijk inmiddels volop bewezen. De gedachte dat conceptueel bouwen eenvormigheid oplevert, is allang achterhaald. Op diverse plekken in Nederland kunnen we het tegendeel bewijzen. Onze woningconcepten bieden een grote veelzijdigheid in types en een rijke variatie in gevels, hoogtes, daken, plattegronden en ruimte voor eigen invulling. Naast steeds duurzamer en grotendeels demontabel bouwen in beton met de Heijmans Huismerk woningen, is houtskeletbouw een belangrijke belofte om duurzamer te produceren (circulair) voor de komende jaren. Vanaf 2023 produceren wij industriële, conceptuele, circulaire houtskeletbouwwoningen in onze eigen energieneutrale houtskeletbouwfabriek in Heerenveen.

Digitalisering

Digitalisering speelt een structurele rol in de verandering van producten en diensten. Inmiddels draaien er miljoenen sensoren in de openbare ruimte, zoals camera’s en andere monitor- en meetsystemen. Op basis van die verzamelde data sturen we op voorspelbaar beheer en onderhoud van bouw- en kunstwerken en werken we met datagedreven beïnvloeding van het gebruik van mobiliteit, digitale ontwerp- en productieprocessen, en ‘smart’ woningen, gebouwen, grids en objecten. Een goed voorbeeld hiervan is onze dienst Beyond Eyes, waarbij een combinatie van slimme sensoren, een bundeling van data en continue monitoring, slim gebruik en beheer van gebouwen mogelijk maakt.

Zo verandert het domein van de techniek en is er op dit moment heel andere kennis dan voorheen nodig om in deze slimme-sensor leefomgeving (Smart City) te kunnen opereren. Binnen Heijmans hebben we de 'Hive' ingericht, een hub waarin experts op het gebied van data science uit de hele organisatie samenwerken aan verschillende innovaties. Dat doen we in nauwe samenwerking met JADS, de Jheronimus Academy of Data Science in Den Bosch.

Digitalisering gaat voor Heijmans verder dan de ontwikkeling van innovatieve producten en diensten. Het is tevens een belangrijk hulpmiddel om onze mensen daar in te zetten waar zij de meeste waarde toevoegen. Wanneer repeterend werk geautomatiseerd wordt en wanneer op basis van data betere planningen gemaakt worden, creëert dat de mogelijkheid onze mensen efficiënter in te zetten. Niet onbelangrijk in de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Daarvoor blijven we steeds weer nieuwe digitale gereedschappen ontwikkelen. Verder dragen digitalisering, automatisering en industrialisering van onze processen ook bij aan het verbeteren van de veiligheid.

Circulariteit

Circulair denken krijgt in onze sector steeds meer aandacht. Hoe meer we circulair bouwen, hoe meer we klimaat en milieu ontzien. Echt circulair denken omvat de hele levenscyclus van een te bouwen object. Van ontwerp voor hergebruik tot en met levensduurverlengend onderhoud en het verzamelen en hergebruiken van de reststoffen. De omschakeling naar circulair denken vraagt echter verandering en veel inspanning. De evolutie van materiaalstromen naar kringlopen bijvoorbeeld heeft grote gevolgen voor de hele bouwsector. Heijmans levert een bijdrage door het maken van circulaire ontwerpen en het bouwen van circulaire objecten. Dit doen we door alternatieven voor materialen te zoeken zoals bij de bouw van woningen in houtskeletbouw en ook door te werken aan nieuwe technieken. We kunnen voor elk project een materiaalpaspoort opstellen. Dat maakt hergebruik van materialen in de toekomst makkelijker. Om ook asfalt op grote schaal en op een veilige manier te kunnen hergebruiken, werkte AsfaltNu (samenwerking van Heijmans en BAM) het afgelopen jaar aan een oplossing om schadelijke emissies in het recycleproces, van onder andere benzeen, terug te dringen. De eerste resultaten zijn positief.

Beschikbaarheid en betaalbaarheid onder druk

In onze branche zijn de inkoopprijzen over de hele linie afgelopen jaar significant gestegen en staat de beschikbaarheid van materialen en arbeid onder druk. Vooral energie en daarmee geproduceerde halffabricaten, zijn substantieel duurder dan vorig jaar. Ook wij hebben te maken met prijsstijgingen van materialen en onderaannemers. Dat betekent dat we geen grotere werken of werken met een langere uitvoeringsperiode kunnen en willen aannemen zonder duidelijke indexeringsafspraken. Waar dat niet kan of de contractuele kaders niet redelijk zijn, kiezen we ervoor de opdracht niet aan te nemen. Tot op heden slagen we erin om de hogere inkoopkosten op basis van indexeringsafspraken bij externe klanten door te berekenen in de verkoopprijzen van onze producten en diensten.