3Het bestuur

Raad van bestuur

De heer ing. A.G.J. (Ton) Hillen (1961), voorzitter raad van bestuur, CEO

De heer drs. G.M.P.A. (Gavin) van Boekel MBA RC (1975), lid raad van bestuur, CFO

Raad van commissarissen

De heer Sj.S. (Sjoerd) Vollebregt (1954) voorzitter

Mevrouw mr. M.M. (Martika) Jonk (1959), vicevoorzitter

Mevrouw J.W.M. (Ans) Knape-Vosmer MBA (1962)

De heer drs. A.E. (Arnout) Traas RA (1959), voorzitter Audit- en Riskcommissie

De heer drs. A.S. (Allard) Castelein (1958)

4Kerngegevens

1. Na herziening als gevolg van stelselwijziging gezamenlijke overeenkomsten.

2. De cijfers van de winst-en-verliesrekening betreffen alle activiteiten (incl. beëindigde activiteiten). De balanscijfers zijn vóór herclassificatie van verkochte entiteiten naar activa aangehouden voor verkoop m.u.v. het totaal van de activa. Nettoschuld en orderportefeuille zijn na herclassificatie van verkochte entiteiten naar activa aangehouden voor verkoop.

3. De gegevens per aandeel zijn uitgedrukt ten opzichte van het gewogen gemiddeld aantal gewone aandelen. Dividend per aandeel is op basis van het aantal gewone aandelen ultimo van het jaar.

4. De onderliggende EBITDA is het operationeel resultaat vóór afschrijvingen inclusief EBITDA joint ventures, exclusief afwaarderingen vastgoed, reorganisatiekosten, boekresultaten op de verkoop van entiteiten en overige niet-operationele resultaten die door de groep als bijzonder worden aangemerkt. Als gevolg van de introductie van IFRS 16 ‘Leases’ heeft er een verschuiving plaatsgevonden van operationele kosten naar afschrijvingen. Daarnaast is een deel van de operationele kosten verschoven naar de financiële lasten. Als gevolg daarvan neemt de onderliggende EBITDA toe met € 24 miljoen in 2019, het eerste jaar waarin IFRS 16 is toegepast. 

5. Van het totaal aantal medewerkers is circa 14,2% vrouw, werkt 13,7% part-time en heeft 97,8% een contract voor onbepaalde tijd. In 2022 werd daarnaast circa 585 fte ingeleend waarbij de inzet van inleenkrachten in 2022 met circa 20% is toegenomen. De gegevens zijn afkomstig uit het HR-systeem (SAP en Workday).

Financiële kerngegevens

Opbrengsten (in € mln.)

Orderportefeuille (in € mln.)

Operationeel resultaat (in € mln.)

Operationele marge (in %)

Onderliggende EBITDA (in € mln.)

Onderliggende EBITDA-marge (in %)

Resultaat na belastingen (in € mln.)

Nettomarge (in %)

Gemiddeld geïnvesteerd vermogen (in € mln.)

Rendement op gemiddeld geïnvesteerd vermogen (in %)

Eigen vermogen (in € mln.)

Solvabiliteit o.b.v. garantievermogen (in %)

Niet-financiële kerngegevens

Aantal medewerkers gemiddeld (in FTE)

Ziekteverzuim (in %)

CO₂ emissie scope 1+2 *

Totale hoeveelheid restmateriaal (in ton) *

Aantal ongevallen (incl. onderaannemers) *

• *Van deze kengetallen hebben we geen gegevens die tot tien jaar terug gaan: we rapporteren over de jaren waarover gegevens beschikbaar zijn. Eventuele definitiewijzigingen in de gerapporteerde periode worden bij het overzicht van prestatie-indicatoren in de bijlagen nader toegelicht.
• **In 2022 wordt de CO₂-uitstoot exclusief de gedesinvesteerde asfaltcentrales gerapporteerd.

5.1Trends

Onze activiteiten richten zich op wonen, werken en verbinden en op die terreinen willen we proposities ontwikkelen die nauw aansluiten op de behoeften van de maatschappij, opdrachtgevers en eindgebruikers. Daarom volgen wij alle trends en ontwikkelingen in de samenleving op de voet. Zo wil de overheid dat ‘gezondheid’ nadrukkelijk wordt meegenomen bij de ontwikkeling van ruimtelijk beleid. Die denkrichting is onder andere vastgelegd in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024. Gemeenten moeten de gebruiker centraal stellen en een gezonde leefstijl stimuleren. Heijmans omarmt deze gedachte. Al jarenlang is het creëren van een gezonde leefomgeving onze missie. Zowel bij de aanleg van woonwijken (bijvoorbeeld Maanwijk in Leusden), als wegen (A27 Eemnes/Utrecht) als bij landschapsinrichting (denk aan het Nationaal Militair Museum in Soesterberg) verbeteren we daarom de biodiversiteit. Het is onze ambitie om elk gebied waar wij werken beter achter te laten dan we het aantroffen.

Een tweede aandachtspunt is veiligheid in de bouw- en infrasector. Helaas gebeuren er elk jaar nog steeds teveel ongelukken. Dat willen we gezamenlijk veranderen. Met een aantal toonaangevende bouwondernemingen en opdrachtgevers in de bouw, infra en installatietechniek hebben wij gezamenlijk de Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB) opgesteld. Daarin zijn gezamenlijke uitgangspunten en kernwaarden vastgelegd op de thema’s uniformering, ketensamenwerking, opleidingen en kennisdeling. Samen met andere branchepartijen (onder andere Bouwend Nederland en SSVV) werken we bovendien aan een sectorbreed leerplatform voor de individuele medewerker waarin de Uniforme Meld App (UMA), waarmee medewerkers een onveilige situatie op de bouwplaats kunnen melden, wordt geïntegreerd. Hieronder schetsen we enkele andere belangrijke maatschappelijke trends die wij signaleren en hoe wij daarop inspelen.

Druk op de arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is krap. We zijn blij dat we er de afgelopen jaren in zijn geslaagd veel medewerkers en ook nieuwe collega’s aan ons te binden. Zowel hoogopgeleiden als jongeren die zijn opgeleid in praktische technische disciplines. Het blijft echter een punt van zorg voor de toekomst. Veel ouders stimuleren hun kinderen te gaan studeren, waardoor onvoldoende mensen praktisch worden opgeleid. Heijmans zet zich op allerlei niveaus in voor het stimuleren van de interesse in techniek, bouw en maaktechnologie. Zo vervullen meerdere collega’s op verschillende niveaus een rol als gastdocent, organiseren we jaarlijks een minor voor studenten van Avans Hogeschool en een challenge voor scholieren van verschillende technasia, en werken we mee aan bedrijvendagen. Ook hebben we een groot aantal trainees, stagiairs en leerlingen in de organisatie.

Klimaatverandering

Het afgelopen jaar werden de effecten van klimaatverandering wederom echt voelbaar. We zagen een lange periode van droogte en hittestress (hogere temperaturen in dichtbebouwde steden). En aan de andere kant werden we geconfronteerd met steeds hevigere buien met wateroverlast tot gevolg. De noodzaak voor klimaatadaptief bouwen en innoveren wordt steeds urgenter. De klimaatdoelstellingen van Parijs geven de kaders aan. We moeten zorgen voor meer groen, ruimte voor water en biodiversiteit. Dat doen we overigens bij onze gebiedsontwikkelingen al jaren, en we meten dit met behulp van NL Greenlabel. De projecten die nu opgeleverd worden, zijn toekomstbestendig en ook bij lopende projecten kijken we steeds naar mogelijkheden om te verbeteren en verduurzamen.

Hoogwaterbeschermingsprogramma

Als onderdeel van het Deltaplan Waterveiligheid wordt met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) de komende dertig jaar gewerkt aan het versterken van 1.500 kilometer aan dijken en vijfhonderd sluizen en gemalen. Het doel van het programma is dat alle primaire waterkeringen in 2050 aan de norm voldoen. Duurzaamheid, circulariteit, kennisontwikkeling en innovatie zijn belangrijke aspecten in alle HWBP-projecten. Heijmans voert verschillende van deze projecten uit, zoals bij Gorinchem-Waardenburg en Lauwersmeerdijk.

Energietransitie

Emissieloos bouwen, vervoeren en gebruiken heeft tot gevolg dat de bestaande energienetten de vraag naar stroom niet aankunnen en gewoonweg vol zijn. Dat vraagt om grote aanpassingen en uitbreiding van zowel lokale netten als de hoofdinfrastructuur om de energielevering in de toekomst zeker te stellen. De behoefte aan laadinfra stijgt sterk. Daarbij wordt de laadbehoefte voor 2030 geschat op 1,7 miljoen laadpalen. De Rijksoverheid verplicht bovendien vanaf 2025 de aanschaf van elektrisch zakelijke auto's. 

Met pilots en innovaties ontwikkelt Heijmans oplossingen voor de betaalbaarheid van energie, smart grids, het duurzaam opwekken van stroom en het minimaliseren van de CO_2-uitstoot. Heijmans Vastgoed en Heijmans Energie werken nauw samen om energie steeds meer als integraal onderdeel mee te nemen in gebiedsontwikkelingen. Afgelopen jaar hebben we de overname van Dynniq Energy afgerond, dat in 2023 volledig geïntegreerd wordt binnen het energiedomein van Heijmans Infra. Met deze overname versterken we onze positie in de energie-infrastructuur, zowel op laag-, midden- en hoogspanning, die goede groeivooruitzichten kent door geplande investeringsvolumes als gevolg van de energietransitie. We staan daarmee nog beter gesteld om op deze groei te kunnen inspelen.

CO₂-neutraal
Heijmans heeft de ambitie om zelf na 2023 CO₂-neutraal te zijn. Dat betekent dat wij onze uitstoot minimaliseren en de resterende uitstoot compenseren. Onze aanpak hiervoor is vastgelegd in een Energie Management Plan. De uitvoering is belegd bij vier werkgroepen: ieder verantwoordelijk voor één van de gebieden waarop we actie ondernemen: huisvesting, wagenpark, bouwplaatsen en materieel.

Ook opdrachtgevers eisen in toenemende mate het gebruik van duurzaam materieel. Zo heeft Rijkswaterstaat de ambitie om uiterlijk in 2030 volledig klimaatneutraal te zijn en circulair te werken. Heijmans Infra geeft hier invulling aan door onder meer het toepassen van nieuwe technieken, hergebruik van materiaal en inzet van emissieloos materieel. Dit doen we bij veel projecten, onder meer bij de verbreding van de A1 Apeldoorn-Twello.

Stikstof

De stikstofproblematiek blijft een grote zorg. Doordat er onvoldoende stikstofruimte aanwezig is voor de vergunningverlening, is extra inspanning nodig om vertraging in bouwprojecten en zelfs stilstand te voorkomen. Tot op heden is slechts een beperkt aantal projecten van Heijmans hierdoor geraakt. Het betreft niet alleen de woningbouw en energietransitie, maar ook infrastructuurprojecten. Door gebrek aan stikstofruimte komt ook de nieuwbouw van woningen onder druk te staan die een behoefte kent van 900.000 nieuwe woningen tot 2030. Dit vraagt extra aandacht, anders zal het woningtekort alleen maar verder oplopen.

Om in de toekomst minder stikstof uit te stoten, is eerst extra stikstofruimte nodig. Op 2 november besloot de Raad van State dat de generieke bouwvrijstelling vervalt. Alhoewel dit uiteraard een tegenvaller is, kwam het besluit voor Heijmans niet onverwacht en waren wij hierop voorbereid. Projecten die in aanbouw waren, gaan door. Ook nieuwe projecten in de woningbouw zijn nog steeds mogelijk, mits de stikstofdepositie tijdens de bouwfase binnen de wettelijke grenzen blijft. Dat wordt aangetoond via Aerius-berekeningen. Heijmans heeft voor nagenoeg al zijn projecten in eigen ontwikkeling reeds Aerius-berekeningen van de bouwfase laten maken. Eventuele vertragingen kunnen zo tot een minimum worden beperkt.

Veroudering van de infrastructuur

Een groot deel van het wegennet, bruggen en viaducten in Nederland dateert uit de jaren zestig en zeventig. Ze naderen het einde van hun levensduur. Bovendien zijn veel civiele kunstwerken zoals bruggen en viaducten niet berekend op het huidige intensieve en zware wegverkeer. Renovatie is duurzamer en goedkoper dan afbreken en opnieuw bouwen. De verwachting is dan ook dat de infra onderhoud- en vervangingsmarkt in de komende decennia nagenoeg zal verdubbelen. Hierdoor ontstaat ook meer vraag naar het beheren en bedienen van assets en de bijbehorende kennis en oplossingen.

In juni meldde de overheid dat het verbeteren en onderhouden van bestaande infrastructuur prioriteit krijgt. De minister schreef aan de Kamer dat er onvoldoende experts zijn om de verplichte stikstofberekeningen uit te voeren en daarom moet kiezen welke nieuwe infrastructuurprojecten voorrang krijgen en welke moeten wachten. Om de staat van onze wegen en onze infrastructuur op peil te houden, zijn wel extra financiële budgetten en menskracht nodig. Ook grotere infraprojecten ondervinden extra hinder van het vervallen van de bouwvrijstelling, ondanks dat hier de gebruiksfase maatgevend is. Daarnaast zien we door de inzet van elektrisch materieel mogelijkheden om de stikstofdepositie in de bouwfase verder te reduceren.

Druk op de woningmarkt

De vraag naar woningen blijft onverminderd groot. In de eerste plaats is de betaalbaarheid een zorg. Het was voor starters al moeilijk om een eerste woning te verwerven, maar door de stijgende hypotheekrente en energielasten wordt het probleem van betaalbaarheid en leencapaciteit voor de consument extra vergroot. De focus van de afgelopen jaren op steeds meer binnenstedelijk bouwen is de betaalbaarheid niet ten goede gekomen. Ook de hoge dichtheden zorgen ervoor dat voorverkooppercentages van 70% in een terugvallende markt niet gehaald worden en er dus niet gestart wordt met de bouw. De plotseling getroffen maatregelen voor de huursector hebben er in de tweede helft van 2022 toe geleid dat buitenlandse institutionele beleggers uit de Nederlandse markt zijn gestapt.

Tevens zien we als gevolg van de nieuwe regels de nodige terughoudendheid van Nederlandse beleggers om te investeren in nieuwe woningbouw. Voor een versnelling in de woningbouw is vooral meer plancapaciteit nodig. Niet binnenstedelijk, maar vooral het buitenstedelijk bouwen van woningen is absoluut noodzakelijk om de bouwambitie van de overheid in de komende jaren te realiseren. Daarnaast zien we echter dat door een relatief sterke economische groei, door concentratie van woningbouw en door een toenemende mobiliteit, de leefbaarheid in het gedrang komt. Het is zaak slimme oplossingen te vinden in een goede balans tussen de verschillende vragen. Voor de middellange termijn heeft Heijmans vertrouwen in de woningmarkt. De vraag naar woningen blijft de komende jaren groot. Daarbij blijft nieuwbouw aantrekkelijk omdat deze duurzamer en energiezuiniger is dan de bestaande bouw.

Heijmans wil graag meehelpen om de impasse op de woningmarkt te doorbreken. We zien onder meer dat bewoners, omwonenden en andere belanghebbenden in toenemende mate willen meepraten over hun leefomgeving. Heijmans zoekt daarom actief de dialoog op met burgers om draagvlak te creëren voor gebiedsontwikkeling en vastgoedprojecten. Verder dragen we bij aan het vergroten van de plancapaciteit door kansen te signaleren en het voortouw te nemen met onze partners, zoals we bijvoorbeeld hebben gedaan bij Eemvalleistad bij Almere/Zeewolde. Daarnaast zetten we in op verdergaande standaardisering en industrialisering om de productieprocessen efficiënter te maken en daarmee woningen beter betaalbaar, duurzaam en kwalitatief hoogwaardig.

Industrieel bouwen

Conceptuele woningbouw heeft zich in de praktijk inmiddels volop bewezen. De gedachte dat conceptueel bouwen eenvormigheid oplevert, is allang achterhaald. Op diverse plekken in Nederland kunnen we het tegendeel bewijzen. Onze woningconcepten bieden een grote veelzijdigheid in types en een rijke variatie in gevels, hoogtes, daken, plattegronden en ruimte voor eigen invulling. Naast steeds duurzamer en grotendeels demontabel bouwen in beton met de Heijmans Huismerk woningen, is houtskeletbouw een belangrijke belofte om duurzamer te produceren (circulair) voor de komende jaren. Vanaf 2023 produceren wij industriële, conceptuele, circulaire houtskeletbouwwoningen in onze eigen energieneutrale houtskeletbouwfabriek in Heerenveen.

Digitalisering

Digitalisering speelt een structurele rol in de verandering van producten en diensten. Inmiddels draaien er miljoenen sensoren in de openbare ruimte, zoals camera’s en andere monitor- en meetsystemen. Op basis van die verzamelde data sturen we op voorspelbaar beheer en onderhoud van bouw- en kunstwerken en werken we met datagedreven beïnvloeding van het gebruik van mobiliteit, digitale ontwerp- en productieprocessen, en ‘smart’ woningen, gebouwen, grids en objecten. Een goed voorbeeld hiervan is onze dienst Beyond Eyes, waarbij een combinatie van slimme sensoren, een bundeling van data en continue monitoring, slim gebruik en beheer van gebouwen mogelijk maakt.

Zo verandert het domein van de techniek en is er op dit moment heel andere kennis dan voorheen nodig om in deze slimme-sensor leefomgeving (Smart City) te kunnen opereren. Binnen Heijmans hebben we de 'Hive' ingericht, een hub waarin experts op het gebied van data science uit de hele organisatie samenwerken aan verschillende innovaties. Dat doen we in nauwe samenwerking met JADS, de Jheronimus Academy of Data Science in Den Bosch.

Digitalisering gaat voor Heijmans verder dan de ontwikkeling van innovatieve producten en diensten. Het is tevens een belangrijk hulpmiddel om onze mensen daar in te zetten waar zij de meeste waarde toevoegen. Wanneer repeterend werk geautomatiseerd wordt en wanneer op basis van data betere planningen gemaakt worden, creëert dat de mogelijkheid onze mensen efficiënter in te zetten. Niet onbelangrijk in de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Daarvoor blijven we steeds weer nieuwe digitale gereedschappen ontwikkelen. Verder dragen digitalisering, automatisering en industrialisering van onze processen ook bij aan het verbeteren van de veiligheid.

Circulariteit

Circulair denken krijgt in onze sector steeds meer aandacht. Hoe meer we circulair bouwen, hoe meer we klimaat en milieu ontzien. Echt circulair denken omvat de hele levenscyclus van een te bouwen object. Van ontwerp voor hergebruik tot en met levensduurverlengend onderhoud en het verzamelen en hergebruiken van de reststoffen. De omschakeling naar circulair denken vraagt echter verandering en veel inspanning. De evolutie van materiaalstromen naar kringlopen bijvoorbeeld heeft grote gevolgen voor de hele bouwsector. Heijmans levert een bijdrage door het maken van circulaire ontwerpen en het bouwen van circulaire objecten. Dit doen we door alternatieven voor materialen te zoeken zoals bij de bouw van woningen in houtskeletbouw en ook door te werken aan nieuwe technieken. We kunnen voor elk project een materiaalpaspoort opstellen. Dat maakt hergebruik van materialen in de toekomst makkelijker. Om ook asfalt op grote schaal en op een veilige manier te kunnen hergebruiken, werkte AsfaltNu (samenwerking van Heijmans en BAM) het afgelopen jaar aan een oplossing om schadelijke emissies in het recycleproces, van onder andere benzeen, terug te dringen. De eerste resultaten zijn positief.

Beschikbaarheid en betaalbaarheid onder druk

In onze branche zijn de inkoopprijzen over de hele linie afgelopen jaar significant gestegen en staat de beschikbaarheid van materialen en arbeid onder druk. Vooral energie en daarmee geproduceerde halffabricaten, zijn substantieel duurder dan vorig jaar. Ook wij hebben te maken met prijsstijgingen van materialen en onderaannemers. Dat betekent dat we geen grotere werken of werken met een langere uitvoeringsperiode kunnen en willen aannemen zonder duidelijke indexeringsafspraken. Waar dat niet kan of de contractuele kaders niet redelijk zijn, kiezen we ervoor de opdracht niet aan te nemen. Tot op heden slagen we erin om de hogere inkoopkosten op basis van indexeringsafspraken bij externe klanten door te berekenen in de verkoopprijzen van onze producten en diensten.

5.2In gesprek met stakeholders

Omdat we actief zijn in vastgoed, bouw & techniek en de infrasector, hebben we te maken met een breed speelveld van stakeholders. Van opdrachtgevers en klanten, gebruikers, medewerkers, aandeelhouders en andere kapitaalverschaffers, tot toeleveranciers en onderaannemers. Daarnaast is er ook veel kennisuitwisseling met de bedrijfstak, overheden, kennis- en onderwijsinstellingen, maatschappelijke groeperingen en eindgebruikers. Zo houden we gedurende het hele jaar belangrijke stakeholderoverleggen in de vorm van:

Klantcontact en evaluaties

Bij de uitvoering van onze activiteiten staan we voortdurend in contact met onze klanten. Van de tender- en ontwerpfase tot en met oplevering en nazorg en in de onderhouds- en beheerfase van onze projecten. Daarbij besteden we ook uitgebreid aandacht aan evaluatie van ons werk met klanten.

Roadshows en conferenties

Op verschillende momenten in het jaar heeft Heijmans contact met zijn aandeelhouders en potentiële aandeelhouders, onder meer via de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en reguliere meetings met grote aandeelhouders.

Analistenbijeenkomsten

Regelmatig hebben we gesprekken met analisten die het aandeel en de onderneming volgen. Onder meer bij de presentatie van de halfjaar- en jaarcijfers waren er analistenmeetings. De halfjaar- en jaarbijeenkomsten zijn real time en interactief te volgen via een webcast.

OR-bijeenkomsten

De bestuurders hebben regulier overleg met de ondernemingsraad (OR) binnen het bedrijf. Via een aantal vaste OR-commissies voert de medezeggenschap een brede dialoog binnen de organisatie over specifieke thema’s: VGWM (Veiligheid, Gezondheid, Welzijn, Milieu), communicatie, sociale zaken, strategie en financiën. Inzichten die daaruit voortkomen, worden gedeeld met de bestuurders.

Leveranciers

Met de toenemende ketenintegratie spelen leveranciers een cruciale rol bij de totstandkoming van onze projecten. We werken intensief samen op het gebied van productie, maar ook op het gebied van innovatie en duurzaamheid. Hierbij is het creëren van langdurige samenwerkingen één van de speerpunten.

Online media

Op de website van Heijmans kunnen klanten, stakeholders en geïnteresseerden informatie vinden over Heijmans. Deze informatie loopt uiteen van projectupdates en de kijk van Heijmans op relevante maatschappelijke thema’s tot de financiële kalender en persberichten. Daarnaast is Heijmans dagelijks zeer actief op de sociale mediakanalen YouTube, Twitter, Facebook, Instagram en LinkedIn. Dankzij de combinatie van sprekende verhalen en actualiteit heeft Heijmans in de Nederlandse bouwbranche de meeste volgers op sociale media.

Vreemd vermogensverschaffers en verzekeraars

Heijmans heeft intensieve contacten met de vreemd vermogensverschaffers van de onderneming en geeft op frequente basis toelichting bij de financiële resultaten. Heijmans onderhoudt eveneens goed contact met kredietverzekeraars en garantieverschaffers.

Brancheorganisaties

Informatie over trends en ontwikkelingen bespreken we op regelmatige basis in diverse brancheorganisaties waar Heijmans lid van is en ook deelneemt in het bestuur, zoals NEPROM (projectontwikkeling), Bouwend Nederland en Techniek Nederland. Heijmans neemt in dit verband deel aan diverse overlegvormen en onderliggende commissies waar informatie over marktontwikkeling, techniek en duurzaamheid wordt uitgewisseld. En er wordt samengewerkt om te komen tot standaarden en gezamenlijke belangenbehartiging. Heijmans is daarnaast betrokken bij verschillende branchebrede initiatieven. Op het gebied van veiligheid werken we mee aan de Governance Code Veiligheid in de Bouw, maar ook de Generieke Poortinstructie en de ViA (Veiligheid in Aanbestedingen). Ook op gebied van duurzaamheid participeren we in verschillende Green Deals en convenanten. Daarnaast participeren we actief in een aantal samenwerkingsverbanden met diverse stakeholders. Onderstaand is een overzicht opgenomen van de belangrijkste Green Deals/convenanten en samenwerkingen.

Samenwerken

Heijmans maakt een gezonde leefomgeving door de bedrijfsvoering en werkzaamheden te verbeteren, verslimmen en verduurzamen. De maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan, zijn zo complex dat we daarbij actief de samenwerking zoeken met relevante partijen. We maken afspraken en we delen kennis en werken zo samen aan een duurzaam Nederland.

5.3Materiële thema's

Als onderdeel van het strategieproces hebben we in 2022 een nieuwe materialiteitsanalyse gemaakt. Daarmee hebben we in kaart gebracht met welke onderwerpen de organisatie een significante impact maakt op de economie, het milieu en de mensen. We hebben deze analyse voor het eerst gericht op de zogenaamde dubbele materialiteit. Daarmee wijkt de presentatie van de matrix ook af van vorige jaren. Enerzijds zijn onderwerpen geïdentificeerd die inzicht bieden in hoe duurzaamheid de financiële prestaties van Heijmans beïnvloedt. Denk aan inkomsten, kapitaal, eigen vermogen en reputatie. Anderzijds zijn ook onderwerpen meegewogen die inzicht bieden in de impact van Heijmans op milieu, mens en maatschappij.

Als eerste hebben we de belangrijkste stakeholders voor Heijmans geïnventariseerd en gekeken hoe deze het beste benaderd kunnen worden. De selectie van stakeholders hangt ook samen met de mate waarin met de verschillende stakeholdergroepen wordt samengewerkt in het waardecreatiemodel. Vervolgens hebben we een shortlist van thema’s opgesteld, gebaseerd op desk research en hebben we de materiële onderwerpen in kaart gebracht die een rol spelen voor Heijmans. Daarbij hebben we rekening gehouden met trends in de sector en de issues die relevant zijn voor klanten, beleggers en andere spelers in de bouwsector.

Daarna zijn we met behulp van enquêtes en interviews met de stakeholders in gesprek gegaan om de prioritering van deze thema’s inhoudelijk te bespreken en de relevantie ervan te scoren. Op die manier zijn er in de verschillende dialogen altijd opdrachtgevers, samenwerkingspartners, medewerkersvertegenwoordiging en producenten/ toeleveranciers betrokken. Ten slotte zijn de uitkomsten, na bespreking in de groepsraad, vastgesteld door de raad van bestuur. Het resultaat van deze analyse is weergegeven in de materialiteitsmatrix hieronder.

Op basis van de gevoerde gesprekken met stakeholders zijn de thema’s ‘financiële gezondheid’ en ‘risicobeheersing en procesverbetering’ materieel, maar niet meest-materieel in de matrix. Vanuit bestuurlijke verantwoordelijkheid blijven deze twee onderwerpen echter hoog op de bestuursagenda staan. Het bestuur van Heijmans is zich elke dag bewust van het cruciale belang van risico- en financiële beheersing en voorspelbaarheid voor de continuïteit van onze organisatie. Als projectenbedrijf blijven we dan ook nauwlettend sturen op de bijbehorende kpi’s (key performance indicatoren). In hoofdstuk 7 (Resultaten), 10 (Jaarrekening) en bijlage 11.6.4 (Overzicht prestatie-indicatoren) staan de prestatie-indicatoren en toelichtingen waaruit de financiële gezondheid van Heijmans is af te leiden.

Op de meest recente Transparantiebenchmark van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat – een tweejaarlijks onderzoek naar de transparantie van de verslaglegging van de vijfhonderd grootste bedrijven in Nederland – scoorde Heijmans een fraaie negentiende plek. We kregen de hoogste waardering in de categorie Bouw & Maritiem. In de Tax Transparancy Benchmark 2021 staan we op plek 48-50.

Toelichting meest materiële thema’s

1. Energieneutraal bouwen vraagt van de organisatie dat er vanaf de start van een ontwerp nagedacht wordt over zaken zoals positionering van de woningen, engineering en energiesysteemkeuzes. Voor het thema ‘energieneutraal bouwen’ keken we in het verleden naar de Energie Prestatie Coëfficiënt voor gebouwen. Deze norm voor de energiezuinigheid van gebouwen gaf een goede indicatie voor de mate waarin gebouwen in de richting van energieneutraal (EPC=0) opschoven. In 2021 heeft de overheid een nieuwe systematiek voor het meten van de energieprestatie van gebouwen geïntroduceerd: BENG. Deze is niet geheel vergelijkbaar met de EPC. Beide indicatoren hebben echter als onderliggende indicator de CO₂-uitstoot van het gebouw en zijn daarmee toch vergelijkbaar. In dit verslag hanteren we de gemiddelde CO₂-uitstoot van opgeleverde woongebouwen.

2. Het thema ‘natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen’ komt binnen Heijmans op veel manieren aan de orde. Bij sommige projecten, zoals dijkverhogingen of waterbergingen, is klimaatbestendigheid zelfs het expliciete doel van de opdracht, maar ook bij alle andere projecten besteden we aandacht aan klimaatadaptiviteit, bijvoorbeeld bij de regenwaterafvoer van gebouwen. Ons streven is om in al onze nieuwe gebiedsontwikkelingen het instrument NL Greenlabel toe te passen.

3. Het thema ‘circulair bouwen’ is onderdeel van de strategie van Heijmans. Bij het ontwerp en de keuze van materialen voor nieuwe producten houden we uitdrukkelijk rekening met materiaalkeuzes, losmaakbaarheid en recyclebaarheid. Naast initiatieven in de eigen bedrijfsvoering zijn we ook in gesprek met leveranciers om circulaire initiatieven te ontwikkelen, alternatieven voor bestaande producten te gebruiken en de hoeveelheid verpakkingsmateriaal in de keten terug te dringen. Een mooi voorbeeld is de toepassing van circulair beton in onder andere het renovatieproject bij de Rabobank in Utrecht.

4. Heijmans heeft ‘makers van een gezonde leefomgeving’ omarmd als onze ambitie. Dit thema is onze belangrijkste bijdrage aan de maatschappij. Ook extern wordt dit onderkend en dat zien we terug in een hoge waardering van dit thema. Omdat het een thema is waarbinnen veel nieuwe ontwikkelingen plaatsvinden, blijven we alert op het aanscherpen van onze bedrijfsproposities en de juiste prestatie-indicatoren. Het thema wordt geconcretiseerd in onze inspanningen om meer natuurinclusief en klimaatadaptief te bouwen. Ook onze samenwerkingen met natuurpartijen en de initiatieven om biodiversiteit meetbaar te maken, vallen hieronder.

5. Het thema ‘veilig werken’ wordt binnen Heijmans herkend als één van de topprioriteiten. Los van de bestaande certificeringen VCA en de Veiligheidsladder voor de hele organisatie is een grootschalig verbeterprogramma op het gebied van veiligheid opgezet: het Heijmans GO!-programma. In de afgelopen jaren zijn hierbinnen verschillende innovatieve oplossingen ontwikkeld zoals de GO!-app en het onderliggende systeem voor meldingen van onveilige situaties. Het huidige programma richt zich op verdergaande cultuur- en gedragsverandering in de organisatie. Ook nemen we actief deel in branche-initiatieven om daarmee de veiligheid in de hele keten te verbeteren.

Veranderingen ten opzichte van voorgaande jaren

'Toekomstbestendig bouwen' is in deze terminologie een nieuw onderwerp en zowel management als stakeholders zijn van mening dat Heijmans op dit thema een relatief hoge bijdrage kan leveren aan een actueel maatschappelijk probleem. 'Mensenrechten en werkomstandigheden in de keten' is belangrijker geworden door opkomende wetgeving omtrent human rights due dilligence (zoals de EU Taxonomy Minimum Safeguards en CSDDD). Het inzetten van 'slimme technologie' wordt door sommige stakeholders niet meer gezien als onderscheidend of als doel op zich, maar meer als middel om andere doelstellingen zoals inzetbaarheid van arbeid, winstgevendheid en duurzaamheid te bereiken. Het ontwikkelen van datagedreven diensten, zoals Beyond Eyes, om daarmee klantwaarde te genereren blijft een belangrijk onderdeel van onze innovatie-activiteit. 'Klantgerichte dienstverlening' wordt door stakeholders gezien als een onderwerp waarmee Heijmans vooral impact maakt op eigen relaties en bedrijfsprestaties en niet zozeer op de maatschappij in brede zin.

Over de verdere invulling en prestaties van de materiële onderwerpen wordt in dit jaarverslag gerapporteerd in de hoofdstukken 6 (Strategie) en 7 (Resultaten). Deze onderwerpen zijn ook opgenomen in het 'Overzicht prestatie-indicatoren' in bijlage 11.6.4 van dit verslag.  

6.1Verbeteren

Het fundament voor een stabiele organisatie

Voor een bedrijf met grote ambities zijn heldere uitgangspunten essentieel. We zijn scherp op risico’s en kansen en we sturen actief op risicobewustzijn, risicobeheersing en procesverbetering. We maken duidelijke keuzes en doen waar we goed in zijn. Daarnaast zijn veiligheid en kwaliteit randvoorwaardelijk voor goed werkgeverschap en voor betrouwbaarheid en voorspelbaarheid van onze diensten voor opdrachtgevers. Stabiliteit op deze factoren creëert ook ruimte voor vernieuwing en ondernemerschap. We nemen initiatief en werken vanuit onze overtuiging dat het altijd beter kan.

Onder de noemer ‘Samen naar een gezonde verbetercultuur’ worden binnen Heijmans tal van activiteiten georganiseerd en mensen samengebracht. We delen successen én leerpunten. Alleen zo kunnen we verbeterstappen blijven maken. Verbeteren is veranderen en veranderen is moeilijk. Er is daarom veel aandacht voor verandermanagement. We voeren het goede gesprek en bieden de juiste ondersteuning om de verandering te realiseren. In het programma 'Leren van evalueren' evalueren we tenders en projecten. De geleerde lessen worden breed in de organisatie gedeeld. En bij de start van een nieuwe tender worden die geleerde lessen bij kennisdragers opgehaald. Het afgelopen jaar zijn alle verandertrajecten door het Verbeterteam samengebracht in een online omgeving om overzicht te krijgen over het verbeterlandschap. Omdat het team weet wat er speelt, kan zij mensen verbinden, kennis delen en ervaringen uitwisselen. Verbeteren draait niet alleen om tools en processen, maar vooral om gedrag en houding. Daarom zijn het afgelopen jaar twee psychologen binnen het verbeterteam aangenomen die mee richting gaan geven aan de gewenste gedragsverandering.

6.1.1Veiligheid

We werken veilig of we werken niet

Voor Heijmans is veiligheid een randvoorwaarde: we werken veilig of we werken niet. Wij vinden het belangrijk dat iedereen elke dag gezond thuis komt. Daarom zetten wij al jaren in op een proactieve veiligheidscultuur, waarin we niet wegkijken, maar elkaar aanspreken op onveilig gedrag en aansporen het beter te doen (sociale veiligheid). Veiligheid zit in het DNA van onze medewerkers; ons GO! kompas is hierbij onze leidraad.

GO!

Het GO!-programma, Geen Ongevallen, heeft vier pijlers:

• GO! Identiteit
  Veiligheidsgedrag als integraal onderdeel van ons werk. Met het GO! kompas als uitgangspunt.

• GO! Leiderschap
  Ontwikkeling van proactief gedrag en proactief leiderschap.

• GO! In de processen
  Veiligheid in ieder onderdeel van een project. Veiligheidsmomenten tijdens het werken.

• GO! In de keten
  Veilig samenwerken, onder andere met onderaannemers, leveranciers en opdrachtgevers.

Inmiddels is GO! stevig verankerd in de organisatie. Alle bedrijfsstromen zijn actief bezig met de uitvoering van hun veiligheids- en masterplannen. Dat zijn plannen met verbeteracties en initiatieven op alle vier de pijlers. Denk aan veiligheidsrondes samen met onderaannemers, sessies met opdrachtgevers en partners, het uitreiken van awards bij nette en veilige bouwplaatsen, het aanbieden van interactieve toolboxen op thema’s die aandacht nodig hebben. De business is zelf aan zet, ondersteund door de afdeling Veiligheid en GO!.

De Veiligheidsladder stimuleert het veiligheidsbewustzijn en het bewust veilig handelen binnen de organisatie. Naast constructieve veiligheid en veiligheid op de bouwplaats is er ook steeds meer aandacht voor omgevingsveiligheid. Zo worden waar wij bouwen alle aspecten van veiligheid bezien.

Veiligheid continu onder de aandacht

Meer dan 1.300 collega’s vanuit de hele organisatie hebben weer een workshop van het meerjarige Leiders in Veiligheid (LiV) programma bijgewoond. De workshops stonden in 2022 vooral in het teken van ‘jouw eigen verbeterstap in veiligheidsgedrag’. Collega’s vroegen feedback op hun eigen gedrag en konden direct oefenen met behulp van een trainingsacteur, bijvoorbeeld in de manier waarop zij communiceren over veiligheid. Er is veel aandacht besteed aan het delen van ervaringen en het gesprek over dilemma’s, aan de hand van het binnen Heijmans ontwikkelde spel met dilemma’s uit de dagelijkse praktijk. De terugkoppeling op de workshop per bedrijfsstroom en business unit dient als input voor veiligheids- en masterplannen. Vergeleken met drie jaar geleden steeg het bewustzijn van reflectie en tonen we meer eigenaarschap op veiligheid. Verbeterpunten zijn het proactief aanspreken en uitspreken, het uitspreken van waardering en het actief samenwerken in de keten en actief in gesprek gaan over veiligheid met externe partijen.

Onze interne virtual reality (VR) simulaties in de vorm van trainingen worden een steeds groter succes, mede dankzij de inzet van het ‘VR-dreamteam’. Dit team heeft inmiddels meer dan duizend deelnemers getraind en de vraag naar deze trainingen is groter dan het aanbod. Om extra trainingen te realiseren, waarin we nieuwe situaties visueel maken en medewerkers verder trainen, wordt in 2023 meer budget vrijgemaakt. Het leereffect van deze trainingen is groot; je ervaart op een realistische manier het effect van jouw eigen gedrag zonder dat je in een onveilige situatie terecht komt. Mede hierdoor wordt Heijmans gezien als innovator op het gebied van veiligheid. Heijmans werd om deze training genomineerd voor de Digidare award 2022 (de award voor inspirerende voorbeelden van digitaal samenwerken in de gebouwde omgeving) en eindigde in de top 10.

De theatervoorstelling SMART is een samenwerking van Heijmans met Matzer theatergroep. De impactvolle voorstelling gaat over afleiding in het verkeer door het gebruik van de mobiele telefoon tijdens het rijden. In de open nagesprekken kwamen thema's als verantwoordelijkheidsgevoel en risicobewustzijn aan bod. Alle bedrijfsstromen hebben hun collega’s en partners uitgenodigd een voorstelling bij te wonen. In totaal zijn er dertien voorstellingen geweest. Het gezamenlijk beleven van zo'n voorstelling wordt als zeer positief ervaren en helpt bij open gesprekken over dit thema.

In mei is Heijmans definitief overgegaan naar een nieuwe leverancier voor bedrijfskleding (VeiligGoed) en daarmee naar een nieuw kledingpakket en een nieuw bestelproces. Hier is een lang en zorgvuldig selectieproces aan vooraf gegaan. Met draagproeven en individuele passessies hebben we ons ervan verzekerd dat alle Heijmans-medewerkers worden voorzien van kleding die veilig is, beter zichtbaar is in het donker, goed past en ook comfortabeler draagt.

Ontwikkelingen afdeling Veiligheid

Als gevolg van de toenemende focus op veiligheid vanuit de business, groeit de vraag naar operationele en strategische ondersteuning harder dan waarin de afdeling Veiligheid nu kan voorzien. Dit vraagt om herijking van de verbeterplannen en het managen van wederzijdse verwachtingen met de business. Daarnaast verandert de rol van de coördinator veiligheid. Er is steeds meer behoefte aan een coachende rol in veiligheid, naast de rol van expert. Daarom ontwikkelen we een programma waarin de coachende vaardigheden van de medewerkers worden versterkt. Dit programma gaat in 2023 van start.

Focusthema’s

In verschillende veiligheidssessies in 2022 werd 'sociale veiligheid' benoemd als belangrijk thema. We durven ons bij Heijmans nog niet altijd uit te spreken of te stoppen met het werk als we twijfelen. Sociale veiligheid in de werkomgeving is een belangrijke voorwaarde voor fysieke veiligheid. Daarom besteden we de komende jaren binnen alle processen en verbetertrajecten veel aandacht aan dit thema.

Er is ook meer aandacht voor terugkoppeling op meldingen van onveilige situaties en bevindingen vanuit werkplekinspecties. Dit verhoogt de motivatie om zaken te melden. Als belemmering voor veiligheid wordt ook de werkdruk genoemd. Dat is een groot verschil met drie jaar geleden; toen ging het veel meer over technische aspecten. Door een open dialoog te voeren durven mensen eerder met dit signaal naar hun leidinggevende te gaan. Dit wordt eerder besproken en er worden passende maatregelen getroffen. Het wordt steeds duidelijker dat aandacht voor elkaar ook bijdraagt aan kwaliteit. Tijd nemen voor veiligheid maakt het werk niet alleen veiliger, maar ook leuker. En de kwaliteit neemt toe.

De komende jaren gaan we ons meer richten op die positieve veiligheid. Het bekrachtigen van goed gedrag en het leren van goede voorbeelden. We focussen vaak op onveiligheid, ongevallen en het leren van incidenten. Terwijl we ook veel kunnen leren van de goede voorbeelden. De projecten waar veiligheid voortdurend aandacht krijgt. Waar het wél goed is gegaan.

Veiligheid in de keten

Steeds meer opdrachtgevers nemen hun verantwoordelijkheid en pakken hun rol in veiligheid. We houden gezamenlijke sessies over samenwerken in veiligheid. Het Platform Centrale Ondernemingsraden Bouw & Bagger (PCOBB) werkt samen met Bouwend Nederland en de Nederlandse Arbeidsinspectie aan een vragenlijst die opdrachtnemers tijdens de nota van inlichtingen (anoniem) in staat stelt te controleren of opdrachtgevers voldoen aan alle arbo-verplichtingen. Zodoende creëren we vooraf een kader waarin een opdrachtnemer zijn werk veilig kan gaan uitvoeren. Vanuit Heijmans nemen we het initiatief om met opdrachtgevers in gesprek te gaan over de gezamenlijke rol in veiligheid. Dit doen we in de vorm van workshops.

Sinds 2022 gelden Veiligheid in Aanbesteding (ViA) en de Veiligheidsladder voor Heijmans als selectiecriterium in onze keten. Dat betekent dat we enkel nog met bedrijven willen werken die minimaal trede 2 gecertificeerd zijn. We blijven hen stimuleren de stap naar trede 3 te maken.

Constructieve veiligheid

Bij constructieve veiligheid gaat het om het voorkomen, beperken en bestrijden van calamiteiten door het falen van een constructie. Door de steeds groter wordende versnippering in de bouw is niet altijd duidelijk wie verantwoordelijk is voor de constructieve veiligheid. Steeds meer partijen raken betrokken bij een onderdeel van het ontwerp, de productie of realisatie van projecten. Naar aanleiding van diverse calamiteiten in de afgelopen jaren initieerde Bouwend Nederland een groot onderzoek. Bij Heijmans deden wij eigen onderzoek naar de veiligheid van onze gebouwen. Als opdrachtgever zien wij het namelijk als onze verantwoordelijkheid om samenhang in onze projecten te brengen en versnippering terug te dringen.

Op basis van een groot aantal dialooggesprekken heeft het interne ingenieursbureau samen met externe ingenieursbureaus gewerkt aan nieuwe raamovereenkomsten en een daarbij behorende taakomschrijving. In deze nieuwe raamovereenkomsten zijn de kernwaarden van Heijmans explicieter gemaakt. Zo maken we met elkaar onze gebouwen kwalitatief beter en veiliger. Audits stellen vast dat ingenieursbureaus de vernieuwde samenwerking omarmen. Zij nemen steeds meer verantwoordelijkheid en regie in het proces. We moeten leren elkaar te vertrouwen, vanuit de overtuiging dat iedereen zijn werk zo goed mogelijk doet. Daarin zetten we met elkaar goede stappen, zowel intern als extern. Eigenaarschap tonen is hierbij essentieel.

6.1.2Risicobeheersing en procesverbetering

Alle projecten zijn voorspelbaar en dragen bij aan de winst

Het risicobewustzijn en daarmee de risicobeheersing is binnen Heijmans de afgelopen jaren sterk verbeterd en inmiddels een integraal onderdeel geworden van de organisatie en de manier van werken. Het resultaat van deze inspanningen is nu zichtbaar. De houding tegenover risico’s is veranderd. Risico’s horen bij ons werk, maar we accepteren alleen die risico’s die we kunnen beheersen, beïnvloeden, mitigeren of dragen. Het afgelopen jaar werden we geconfronteerd met ingrijpende externe ontwikkelingen. Na Covid – waarvan de effecten nog steeds voelbaar zijn – volgde de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. We zien schaarste van mensen en materialen, en problemen met betaalbaarheid en regelgeving. Ook het stikstofdossier blijft een punt van zorg in de sector. Deze leiden tot grote onzekerheden op allerlei vlakken. Als Heijmans de komende jaren winstgevend wil blijven groeien, moeten we als organisatie toch bepaalde beheersbare risico’s durven nemen. Daarbij helpt het dat we de inschatting van risico's verbeterd en gestandaardiseerd hebben.

In alle sectoren zijn we alert op het accepteren van grote en/of complexe projecten en het aangaan van een samenwerking met een risicodragende partner. We brengen de cultuur, competenties en mate van soliditeit van de partner in beeld en zijn terughoudend in het aangaan van te veel grote projecten. Grotere projecten zijn alleen acceptabel met de juiste partners en een passende contractvorm met bijbehorende risicoverdeling. We willen alleen risico’s dragen die we kunnen beheersen en beïnvloeden, en als het project winstgevend is. Zo hielden we ook het afgelopen jaar onveranderd de focus op de verhouding tussen risico-acceptatie en verdienvermogen. We blijven inzetten op marge boven volume en we kunnen constateren dat met die insteek het orderboek, alhoewel groeiende, kwalitatief op peil blijft. Bijna 30% van onze omzet is terugkerend en niet projectmatig. Dit verhoogt de voorspelbaarheid, helpt het risicoprofiel te verlagen en draagt in belangrijke mate bij aan de stabiliteit van de onderneming. Het stelt ons in staat op kortere termijn de gevolgen van externe ontwikkelingen op te vangen en tegelijkertijd verder vooruit te kijken.

Procesverbetering

Binnen Heijmans hebben we veel aandacht voor kwaliteit en kwaliteitsborging. In onze processen draait het niet enkel om hoe we het werk organiseren, maar ook om de kwaliteitscontrole. Interne productkwaliteitsborging maakt inzichtelijk wat goed gaat en waar het beter kan. Zo maken we goede producten met een hoge standaard. En maken we een goede vertaalslag van de vraag van de klant naar een aanbieding.

Het is daarom belangrijk om nieuwe collega's goed te introduceren in de Heijmans-manier van werken. De onboarding van nieuwe medewerkers is zorgvuldiger dan voorheen. Niet alleen de direct leidinggevende speelt hierin een rol. Ook anderen, zoals bijvoorbeeld de afdeling kwaliteit, kijken mee. Aandacht voor ‘Zo werken wij’ is er niet alleen voor nieuwe medewerkers. Teams die lang aan één groot project werken met andere partners en daarna weer terugkomen in de Heijmans-organisatie, krijgen desgewenst een kickstart om ze weer op de hoogte te brengen van al onze standaarden, tools en processen die in de tussentijd verbeterd zijn. De medewerkers waarderen dat en het draagt bij aan de kwaliteit van werken en de producten die ze opleveren.

Vastgestelde processen kunnen echter ook als ballast worden ervaren, omdat ze soms omslachtig zijn of niet efficiënt. Daarom blijven we werken aan het verhogen van de procesvolwassenheid. Dat leidt tot het stroomlijnen, vereenvoudigen en ontslakken van steeds meer verplichte processen. En ook tot het voorkomen van overbodige processen en procedures. Zo ervaren medewerkers dat ze echt ondersteund worden door deze processen en dat ze daarmee het werk beter én makkelijker kunnen doen.

Gebruiksvriendelijke tools

Ook op het gebied van IT werden het afgelopen jaar stappen gezet om tools en systemen te ‘ontslakken’ en nog beter af te stemmen op de behoeftes van medewerkers en klanten. Gebruiksvriendelijkheid is hierbij essentieel, ook met het oog op de krappe arbeidsmarkt. Een medewerker doet met meer plezier zijn werk als die over goede tools beschikt. Dit is ook zichtbaar voor onze klanten en draagt bij aan het beeld dat ze van Heijmans hebben.

Een andere verbetering betreft de tools die onze servicemedewerkers en projectmanagers gebruiken. Expertsystemen moeten binnen Heijmans ook geregeld kunnen worden gebruikt door niet-experts. Met behulp van low code software maakten we gebruiksvriendelijke en efficiëntere apps voor deze doelgroep. In 2022 werd de IT-dienstverlening binnen Heijmans door medewerkers met een 7,9 beoordeeld.

Betrouwbare en veilige technologie en systemen

Omdat digitalisering en data een steeds grotere rol spelen binnen ons bedrijf, zijn betrouwbare en veilige technologie en systemen een randvoorwaarde. Voor de eigen bedrijfsvoering, maar zeker ook als onderdeel van onze producten, diensten en projecten voor onze opdrachtgevers en klanten. Cyberaanvallen zijn een serieuze bedreiging voor organisaties wereldwijd, dus ook voor Heijmans. Wij nemen de risico’s van phishing, ransomware en andere typen aanvallen zeer serieus. Aan de hand van de cybersecurity roadmap ‘Secure@Heijmans’ werken wij doorlopend aan de integratie van cybersecurity in onze bedrijfsvoering, producten, diensten en projecten. Bewustwording en kennis over ons eigen doen en laten, en de eigen verantwoordelijkheid zijn hierin even belangrijk als state-of-the-art beveiligingssystemen. Ook in het afgelopen jaar zijn weer stappen gezet om onze weerbaarheid op cybersecuritygebied verder te vergroten.

Een van de activiteiten was de organisatie van een hackaton voor collega’s die zowel vanuit hun functie als vanuit interesse met cybersecurity te maken hebben. Het doel was om op een interactieve manier kennis te delen over cybersecurity. Door zo een community van cybersecurity adviseurs, ambassadeurs en andere geïnteresseerden binnen de organisatie te bouwen, komt en blijft het onderwerp breder onder de aandacht.

6.1.3Kwaliteit van organisatie

Wij zijn de nummer 1 werkgever in de bouw

De kracht van Heijmans zit in de mensen. Goed werkgeverschap staat daarom hoog op onze agenda. We hebben oog voor onze mensen. Zij moeten veilig, gezond en met plezier hun werk kunnen doen.

Tevreden medewerkers

In 2021 kreeg de organisatie een Employee Net Promoter Score van +25. Dat is bovengemiddeld, zowel in de bouwsector als in Nederland in zijn geheel en daar zijn we blij mee. In 2022 is veel aandacht en tijd besteed aan de opvolging van dat medewerkerbetrokkenheidsonderzoek. Dat gebeurde per bedrijfsonderdeel en onder begeleiding van de eigen leidinggevende en HR. Inmiddels zijn er pilots gestart bij verschillende bedrijfsonderdelen om vaker metingen te houden naar de gemoedstoestand. Door medewerkers via een online tool frequent te vragen hoe ze zich voelen, krijgt de leidinggevende een beter beeld van de stemming in de groep. Dat is bijvoorbeeld interessant in omgevingen waar verandertrajecten lopen.

De bijzondere omstandigheden, zoals de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis, hebben veel mensen onzeker gemaakt. Sommigen maken zich zorgen of ze de eindjes wel aan elkaar kunnen blijven knopen. Om een steuntje in de rug te geven, besloot Heijmans in juni 2022 om alle medewerkers tot een bepaald functieniveau, in totaal 4.100 collega’s, eenmalig een bedrag van € 250,- netto uit te keren. Dat is in november – net voor de dure decembermaand – nog eens herhaald richting dezelfde groep met een bedrag van € 500,- bruto. Het maakte veel medewerkers trots, ook als zij geen bedrag ontvingen. Ze herkenden Heijmans opnieuw als een werkgever met een sociaal gezicht. Heijmans heeft ook aanpassingen doorgevoerd voor een meer passende compensatie van reiskosten, als gevolg van de extreem gestegen brandstofkosten medio dit jaar.

Capaciteit en inzetbaarheid

Op de bouw- en inframarkt zien we een schaarste aan goed inzetbare arbeidskrachten. Vooralsnog lukt het nog om vacatures in te vullen, maar dat vereist grote inspanningen. De arbeidsmarktcampagne ‘Maak het mee’ wordt ingezet bij alle vacatures en zorgt voor goede herkenbaarheid van Heijmans. In 2022 werden er 607 nieuwe medewerkers aangenomen. Alle medewerkers in loondienst vallen onder cao-afspraken.

De afronding van het leertraject voor statushouders zorgde in het afgelopen jaar voor de instroom van een groep zeer gemotiveerde en gedreven medewerkers. Na een intensieve opleiding van twintig maanden hebben alle deelnemers aan het traject hun diploma gehaald. Ze mogen nu zelfstandig werken als eerste monteur laagspanningsdistributie (Infra) of elektrotechnische installaties (Utiliteit Services). Voor velen was het bovendien een grote stap in hun inburgering in Nederland. De praktijkbegeleiders en buddy’s speelden een belangrijke rol bij het overbruggen van taalproblemen en culturele verschillen. De oprechte interesse in elkaar en de wil om samen succesvol te zijn, vormden daarbij de belangrijkste factor. Het programma heeft inmiddels een vervolg gekregen en wordt nu ook naar andere functies verbreed.

Daarnaast worden via interne opleidingen – onder andere bij de Heijmans Techniek Academie – weer veel collega’s bijgeschoold om ze inzetbaar te houden binnen hun eigen werkveld. Tegelijkertijd merken we de effecten van de schaarste in de arbeidsmarkt, waardoor het ongewenste vertrek van medewerkers hoog blijft. Dat vergroot de urgentie om ook in te zetten op het behoud van medewerkers. In dat kader zijn we het afgelopen jaar nog specifieker gaan kijken en luisteren naar onderliggende redenen voor vertrek. We analyseren de informatie uit exitinterviews en voeren gesprekken met management en medewerkers om te zoeken naar gerichte oplossingen en aanpassingen in het werk. Daarnaast is onderzoek gedaan naar de marktconformiteit van onze beloning. Op basis van verschillende benchmarks zijn aanpassingen gedaan voor enkele specifieke groepen.

Ook de stijging van het voortschrijdend verzuim is een punt van zorg. Al jaren besteden we generieke aandacht aan preventie en vitaliteit; daarnaast zijn we in het afgelopen jaar bewust op zoek gegaan naar meer maatwerk. Diepte-analyses hebben geholpen inzicht te krijgen op functie- en groepsniveau. Met die informatie sturen we nadrukkelijker op het voorkomen van verzuim. Zo is er ingezet op het voeren van individuele gesprekken over duurzame inzetbaarheid. Met name in de uitvoerende beroepen op de bouwplaatsprojecten is het van belang om met medewerkers in gesprek te gaan vóór ze uitvallen. Die gesprekken tussen medewerkers, hun uitvoerders en een HR-collega leidden tot nieuwe inzichten, oplossingen en mogelijkheden.

Met de PAGO Roadshow gaven wij afgelopen jaar een andere invulling aan de Vitaliteitsweek. PAGO staat voor periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek en is een preventief onderzoek naar de individuele gezondheid van onze mensen. Eventuele gezondheidsrisico’s en leefstijl worden hiermee in kaart gebracht. Met de roadshow brachten we het thema Vitaliteit naar medewerkers op de project- en kantoorlocaties en benadrukten we het belang van het PAGO. De werkgroep Vitaliteit organiseerde de roadshows in samenwerking met de Arbo Unie en Bureau LIJV. Tijdens de roadshow had iedereen de mogelijkheid om een Stressmeting te doen en om zijn/haar bloeddruk-, bloedsuiker- en cholesterolwaardes te laten testen. Resultaten waren direct beschikbaar en waar nodig werd ter plekke persoonlijk advies gegeven voor het verbeteren van gezondheid en vitaliteit. De onderzoeken zijn volledig anoniem en iedere collega van Heijmans heeft hier recht op.

Talentontwikkeling

In een krappe arbeidsmarkt is het belang van potentieelontwikkeling extra groot. Dat is de reden waarom Heijmans jaar na jaar investeert in het binnenhalen en begeleiden van jong talent: trainees en andere starters. Daarnaast starten we twee maal per jaar een programma voor jonge potentials met ongeveer drie jaar werkervaring.

Het afgelopen jaar is een nieuw leiderschapsprogramma gestart, ‘Leiders van morgen’, bedoeld voor collega’s die potentieel hebben om door te stromen naar managementfuncties. Deelnemers worden zorgvuldig geselecteerd en mogen pas meedoen als ze een positief ontwikkelassessment hebben doorlopen en er een concreet plan is voor een spoedige, volgende loopbaanstap. We willen voorkomen dat goed opgeleid en gemotiveerd talent uitstroomt als zij niet snel genoeg intern kunnen doorstromen, maar we willen anderzijds geen verwachtingen wekken die we niet kunnen waarmaken.

In de huidige krappe arbeidsmarkt is het nog belangrijker om de jonge generatie perspectief te bieden op vooruitgang. Daarom zijn we tegelijkertijd binnen de bedrijfsstromen gestart met het aanbieden van specifieke ontwikkelactiviteiten voor alle potentials van een bedrijfsstroom. Die activiteiten worden georganiseerd en begeleid door het management, ondersteund door HR. Het betreft bijvoorbeeld een ontbijtsessie voor een groep potentials op een strategisch thema dat binnen de bedrijfsstroom speelt. Op die manier raken de medewerkers betrokken bij onderwerpen die verder van hun normale taken liggen en het management leert deze medewerkers beter kennen. Alles in dit traject is erop gericht om meer te investeren in het potentieel binnen de organisatie en de doorstroming beter te organiseren. Daar sturen we ook op met een kpi op 60% interne benoemingen op sleutelposities. Afgelopen jaar behaalden we 53%. Uiteindelijk moet dit percentage groeien richting tenminste 70%. Het resterende deel willen we van buiten de organisatie blijven betrekken vanwege de frisse blik en nieuwe inbreng.

Gedragscode

Heijmans hecht naast fysieke veiligheid ook sterke waarde aan een veilige werkomgeving voor zijn medewerkers. Zo is de gedragscode aangescherpt en is er een nieuwe, diverse groep van vertrouwenspersonen geselecteerd en opgeleid die passen bij onze gedifferentieerde organisatie. Zij hebben zich persoonlijk voorgesteld aan collega’s om hun vindbaarheid en het gevoel van toegankelijkheid te vergroten. Daarnaast loopt het programma 'Zakelijk Zuiver'. Dit programma zou drie jaar geleden al gestart worden, maar door Covid is dit vertraagd. Zakelijk Zuiver is gestart met een e-learning en opgevolgd door interactieve sessies. In de Zakelijk Zuiver-sessies gaan we dieper in op onderwerpen zoals: Hoe maak je onderscheid tussen wat jij vindt en wat we gezamenlijk acceptabel vinden? Hoe ga je om met zaken die niet zwart-wit zijn? Hoe voorkom je dat je eigen mening je blind maakt voor die van anderen? En hoe kom je tot afwegingen die we binnen Heijmans gezamenlijk acceptabel vinden en aansluiten bij onze gedragscode? Zo willen we het gesprek stimuleren tussen mensen over wat integer gedrag is. De gedragscode geeft aan wat we belangrijk vinden en wat wel en niet mag. Er komen daarom veel verschillende thema’s en mogelijke dilemma’s aan bod: ongewenst gedrag, de omgang met leveranciers, transparantie naar opdrachtgevers, de mores op sociale media, enzovoorts. De workshops worden begeleid door leden van het senior management die daar zelf speciaal voor zijn getraind. Daarmee maken we ze volop bewust van hun voorbeeldgedrag (zie ook paragraaf 8.4).

6.2Verslimmen

Onderscheidend vermogen

De complexiteit van onze opgaven neemt toe. Wij willen slimme oplossingen bieden, passend bij de vraagstukken van nu en morgen. Het doel hierbij is tweeledig: enerzijds optimaliseren we onze interne processen, anderzijds creëren we toegevoegde waarde via nieuwe businessmodellen en inzichten voor onze klanten. Maar door de stikstofcrisis, de schaarste van ruimte, materialen en mensen en de duurzaamheidsopgave liepen we het afgelopen jaar ook tegen grenzen aan. Die restricties hebben gevolgen voor onszelf én voor onze klanten. Daarom zetten we nog sterker dan voorheen in op digitalisering. We willen ons ontwerp- en productieproces nog sneller doorontwikkelen. Mede omdat we voor een grote woningbouwopgave staan en een verschuiving zien bij infra van nieuwbouw naar vervangings- en renovatieopgaven die om slimme oplossingen vraagt. Dat betekent dat we voorrang geven aan het digitaliseren van onze basisprocessen. Door deze te innoveren en optimaliseren kunnen we effectiever en duurzamer een antwoord geven op de grote maatschappelijke opgaven, waaronder de toenemende schaarste op de arbeidsmarkt. Zo komen we ook tegemoet aan de klantwensen op het gebied van betaalbaarheid. Digitalisering maakt ons ontwerp- en productieproces op alle fronten betaalbaarder en in de meeste gevallen ook duurzamer en veiliger.

Smart City

Onder de noemer 'Smart City' levert Heijmans slimme oplossingen voor een gezonde leefomgeving. Hierbij draait het om het verbinden van de fysieke wereld met de digitale wereld door een combinatie van oplossingen voor thema’s als luchtkwaliteit, mobiliteit, energiemonitoring, veiligheid en gezondheid. Sensortechnologie, meten, connectiviteit en ecologie gaan hier hand in hand. De afgelopen jaren deden we al veel ervaring op in enkele toonaangevende voorbeeldprojecten, onze showcases. Daarin komt al onze kennis en kunde samen en zetten we onze integrale benadering optimaal in. Dat waren onder meer de projecten Maanwijk in Leusden (inmiddels opgeleverd), Park Vijfsluizen in Vlaardingen en Parijsch in Culemborg. Een ander goed voorbeeld vinden we in het wooncomplex Greenville in Utrecht Leidsche Rijn Centrum. Daar worden elektrische auto’s opgeladen via zonnepanelen op het dak. De bi-directionele laadpaal, waarmee je kunt opladen én ontladen, kan de energie ook teruggeven aan de woningen van de bewoners.

In samenwerking met overheden, kennisinstellingen, marktpartijen, lokale ondernemers en bewoners zorgden we ervoor dat de ambitie voor een gezonde leefomgeving een tastbare invulling krijgt. Inmiddels is Smart City een vast onderdeel van onze werkwijze bij gebiedsontwikkelingen geworden.

Hive

In ons innovatiecentrum Hive werken mensen uit alle delen van de organisatie samen aan innovatieve oplossingen. Deze community van business developers, data scientists, softwarearchitecten en -ontwikkelaars en marketingspecialisten werkt samen om ideeën en kennis uit te wisselen en van elkaar te leren. Een belangrijke ontwikkelstap is meer inzet op een gedeelde digitale basisstructuur in plaats van losse systeemontwikkelingen bij nieuwe producten. Een gedeelde infrastructuur stelt ons namelijk in staat om data te combineren vanuit verschillende proposities en is bovendien kostenefficiënter. Door bestaande diensten en producten op die manier samen te brengen, creëren we een goede basis om op door te bouwen. In de Hive hebben we de randvoorwaarden gecreëerd om dit te kunnen, over de bedrijfsstromen heen en in co-creatie met IT. Door deze samenwerking en verbinding zijn we sneller in staat om innovatieve producten in de markt te zetten.

Robotic Automation

Op het gebied van onder andere inkoop zijn we bezig om Robotic Automation uit te rollen. Hiermee kunnen leveranciers via een suppliersportal hun factuurstatus bekijken. En zelf hebben we voortdurend realtime inzicht in de orderstromen. Het systeem is dit jaar ingesteld en vervangt het handwerk. Dat geeft ruimte om mensen beter in te zetten en hun werkdruk te verminderen.

6.2.1Digitalisering

Digitaal bouwen is voor ons even belangrijk als fysiek bouwen

Digitalisering gaat niet alleen over technologie; het raakt vrijwel alle facetten van de economie. Het heeft te maken met innovatie, nieuwe wetten en regels, robotisering en kunstmatige intelligentie. Tegelijkertijd gaat digitalisering ook over nieuwe samenwerkingsvormen (zoals de Hive), organisatiestructuren (bijvoorbeeld business development & operations als Beyond Eyes) en ethische vraagstukken (zoals zakelijk zuiver toepassen van kunstmatige intelligentie). En het gaat over mensen. Wij zijn ons meer en meer bewust van de daadwerkelijke waarde die we met behulp van digitalisering kunnen toevoegen voor klanten en hun omgeving. We verzamelen en gebruiken data om het onderhoud van gebouwen, wegen en bruggen nauwkeuriger te voorspellen, maar ook om nieuwe proposities en nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen. Bovendien nemen we data uit de gebruiksfase al meteen mee in de ontwerpprocessen. Data stellen ons in staat te blijven verbeteren. Een scherp oog voor het behouden en vergroten van die toegevoegde waarde is een belangrijke rol van onze bedrijfsstromen. Het afgelopen jaar is de beweging ingezet om de ontwikkelingen op IT-gebied binnen de verschillende afdelingen in organisatie meer naar de voorgrond en met elkaar in verbinding te brengen.

Intelligent onderhoud

In plaats van onderhoud in te plannen volgens de voorschriften van de fabrikant of het budget van de klant, kunnen we op basis van data het optimale moment bepalen. Als we goed weten wat er nu in een gebouw gebeurt, kunnen we met data voorspellen wat er in de toekomst kan gebeuren en daar proactief op handelen. In 2022 hebben we met tien verschillende soorten installaties proefgedraaid en het komende jaar brengen we deze werkwijze naar de praktijk. Het betreft voornamelijk werktuigbouwkundige installaties voor bijvoorbeeld verwarming, koeling, luchtbehandeling en verlichting.

Een andere belangrijke ontwikkeling is het op afstand uitvoeren van onderhoud of bedienen van een installatie. Zo kunnen servicemonteurs steeds efficiënter ingezet worden op plekken en taken waar zij daadwerkelijk waarde toevoegen. Nu voeren hooggekwalificeerde medewerkers nog te vaak routinematig werk uit. Deze werkwijze op technische installaties heeft raakvlakken met Beyond Eyes dat vanuit het gebruikersperspectief is ingericht. Beyond Eyes is een initiatief van Heijmans en schoonmaakbedrijf CSU waarbij in december ook PreZero zich heeft aangesloten. Als we signaleren dat een ruimte alleen van negen tot drie uur wordt gebruikt, zorgen we voor de juiste temperatuur op het juiste moment en wordt er na het gebruik niet meer onnodig verwarmd of gekoeld. 

Beyond Eyes is inmiddels ISO 27001 gecertificeerd, waarmee wordt bewezen dat is voldaan aan wereldwijde strenge eisen op het gebied van informatiebeveiliging. De informatie uit de gebouwen die we beheren, geeft waardevolle informatie over het gebruik. Een goed voorbeeld is het gebouw van het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) en het nieuwe gerechtsgebouw in Amsterdam. Die hebben wij niet alleen gebouwd, maar we zijn daar ook respectievelijk twintig en dertig jaar verantwoordelijk voor onderhoud. Hier passen we deze nieuwe manier van werken al volledig toe. Dat leert ons om het beheer te verbeteren én om nog slimmer te kunnen ontwerpen en bouwen aan de voorkant. Die sterke verbinding tussen de gebruiksfase van een gebouw en de ontwerp- en realisatiefase is voor Heijmans een belangrijke onderscheidende factor in de markt.

Datagedreven onderhoud

In het hele land monitoren we voor klanten zoals Rijkswaterstaat en Schiphol hun infrastructuur realtime via een groot aantal sensoren. Daardoor zijn we in staat de levensduur en de beschikbaarheid van wegen en kunstwerken (zoals tunnels en bruggen) steeds nauwkeuriger te voorspellen. Dit passen we toe op tal van plekken, zoals de Beatrixsluis, Schiphol en als onderdeel van diverse natte onderhoudscontracten. We beheren wegkantsystemen, houden controle op het functioneren van sluizen en bruggen, monitoren dijken en de degradatie van wegen en wegmeubilair (zoals onder andere geleiderails, afbakeningen, en verkeersinstallaties), en monitoren verontreinigingen en emissies.

Op het platform Infra Connect worden alle data verzameld en verwerkt tot inzichten voor onze klanten. Deze data blijven eigendom van de klant. Dit platform is de basis voor de doorontwikkeling van datagedreven onderhoud. Nieuwe digitale diensten kunnen hierop worden aangesloten. Door zelf eigenaar te zijn van de onderliggende systemen en die op elkaar te laten aansluiten, vergroten we de stabiliteit van deze dienstverlening. Bovendien creëren we hierdoor beter overzicht over onze diensten en de data die daaruit voortkomen. Investeringen zijn daardoor niet langer voor losstaande oplossingen en producten, maar dragen bij aan het grote geheel.

Door steeds meer toe te werken naar standaardprocessen en standaard IT-oplossingen, krijgen we meer structuur in de data. We ontwikkelen datakennis en methodes om die kennis en data te gebruiken. Deze werkwijze passen we nu vooral toe bij Infra, maar voeren we straks Heijmans-breed door. Ook klanten zoals Rijkswaterstaat vragen ons hoe zij hun data kunnen inzetten om slimmer onderhoud te doen. Samen met de klant verkennen we de vraag en behoefte.

Heijmans Data Depot

In 2022 werd ook het Heijmans Data Depot in gebruik genomen, een opslagpunt voor alle ’koude’ data die Heijmans in operationele processen creëert. Dit zijn historische data uit installaties en sensoren, zoals cijfers over verbruik of storingsmeldingen. Die data zijn niet direct nodig in de dagelijkse operatie, maar kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden voor toekomstige analyses en rapportages. Op termijn voegen we nog veel meer historische data uit diverse systemen aan het data-depot toe. Onze klant EMA (medicijnagentschap in Amsterdam) ontvangt al rapportages die gebaseerd zijn op de data in het depot.

Heijmans Oplossingen Platform

Infra maakt sinds een aantal jaar gebruik van een intern platform waarop concrete producten zijn samengebracht, inclusief het Technological Readiness Level, wat aangeeft in welke fase de ontwikkeling van de technologie zit. 1.400 collega’s maakten daar afgelopen jaar gebruik van. Eind 2022 stonden er reeds tweehonderd producten op het platform. Bijvoorbeeld Windenergie waarbij het integrale ontwerp en de realisatie van de betonnen fundaties voor windturbines wordt gerealiseerd. Of Bikescout, het meest gezochte product, dat de veiligheid van fietsers bij oversteekplaatsen verbetert door middel van LED-verlichting in het wegdek die oplicht als een fietser nadert. De ambitie is om het platform in de toekomst door te ontwikkelen tot een klantportaal, waarop dan in een bredere context zichtbaar is wat Heijmans in huis heeft.

Digitale gereedschappen

Met de inzet van digitale gereedschappen werkt ook Infra doorlopend aan procesverbetering. Van de voorbereidingsfase tot realisatie en onderhoud. Ontwerpprocessen worden vergaand geautomatiseerd. Door digitaal te bouwen worden projecten slimmer, veiliger en effectiever voorbereid en gerealiseerd.

Radar

Onze expertise en technologie voor het in kaart brengen van de bodem worden ingezet in zowel infra- als vastgoedopgaven. De afdeling Explosieven Opsporing, Geodesie en Geofysica onderzoekt de bodem. Met een grondradar, 3D-grondradar en andere meetsystemen voor geofysica meten zij uiterst nauwkeurig wat er in de bodem aanwezig is en wat niet. Dat is belangrijke informatie om ongewenste en onveilige situaties tijdens de bouw of het project te voorkomen. Met de meetinformatie kan een exact ontwerp gemaakt worden (‘fact based design’) en kunnen oude voorwerpen zonder gevaar uit de grond gehaald worden, dat voorkomt stagnatie of vertraging tijdens de werkzaamheden. De resultaten van de metingen worden gebruikt voor gedetailleerde tekeningen en 3D-visualisaties. Door de informatie te delen in een Geografisch Informatie Systeem (GIS), zijn de inzichten en data ook automatisch beschikbaar voor andere werkzaamheden en activiteiten.

6.2.2Maaktechnologie

Meer werken vanuit gestandaardiseerde processen en producten

Al ruim tien jaar zet Heijmans succesvol betaalbare conceptwoningen in de markt voor allerlei doelgroepen. Met de toenemende druk op de woningmarkt en een steeds groter wordende vraag naar betaalbare woningen voor meerdere doelgroepen, zien we steeds sterker het voordeel van conceptueel bouwen. We kunnen namelijk sneller ontwikkelen en bouwen tegen lagere kosten en zo inspelen op veranderende omstandigheden. Op deze manier leveren we duurzame woningen van goede kwaliteit, met een prima klantwaardering. Op basis van vastgestelde woningtypes, variaties en een gestandaardiseerd proces maken we woningen met een eigen identiteit. Variatie en duurzaamheid zijn de norm. Hierdoor is geen wijk hetzelfde.

Flexibel wonen

Steeds meer gemeenten en corporaties vinden in tijdelijke bebouwing een oplossing voor de aanhoudende woningnood. De Heijmans ONE is een betaalbare en duurzame ‘tiny house’ met hetzelfde wooncomfort en -beleving als een ‘normale’ woning. Inmiddels zijn al op vele plekken in Nederland kleine buurten te vinden met Heijmans ONE’s. In Nijkerk realiseerde Heijmans in opdracht van Woningstichting Nijkerk een wijk met 28 Heijmans ONE-woningen voor woningzoekenden die tussen wal en schip dreigden te vallen. De 28 woningen blijven tien jaar op deze locatie staan, waarna ze verplaatst kunnen worden.

In aanvulling op de ONE wordt de Heijmans TWO ontwikkeld. Ook dit is een flexibele, verplaatsbare woning. Deze voldoet aan het bouwbesluit voor permanente huisvesting waardoor het niet verplicht is de woning na vijftien jaar te verplaatsen. Naast de kwaliteit van de woningen zelf, vinden wij ook bij tijdelijke bebouwing verbinding met de omgeving en natuur belangrijk. Want ‘tijdelijke’ huisvesting betekent in veel gevallen nog steeds een periode van tien jaar of meer. Een gezonde leefomgeving is dan net zo belangrijk als bij grote gebiedsontwikkelingen.

Slim stapelen en schakelen

Naast onze grondgebondenconcepten ontwikkelden Heijmans Vastgoed en Woningbouw samen twee appartementenconcepten voor de binnenstedelijke (herontwikkelings)gebieden: een concept voor appartementen met galerijen en een voor portiekontsluitingen. Met deze concepten als onderlegger moeten huidige wijken (uit de bouwperiode jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw) kunnen worden getransformeerd. Door standaardiseren met behoud van variatie, digitaliseren en prefabriceren kan Heijmans efficiënter ontwikkelen en bouwen. Dat resulteert in betaalbare appartementen voor verschillende doelgroepen in het sociale, midden- en hogere segment, zowel voor de huur- als koopmarkt, in één gebouw.

De structuurbepalende elementen, zoals schachten voor leidingen, zijn op strategische posities geplaatst waardoor we de verschillende woningtypes op een slimme manier kunnen stapelen en schakelen. Dit zorgt voor een grote mate van variatie in woningtype en -grootte binnen een gebouw. De plint van het gebouw, de gevels en de daken maakt Heijmans op maat. In de transformatie en vernieuwing van de buurten Dreven, Gaarden en Zichten in Den Haag Zuidwest worden de eerste appartementen volgens dit nieuwe concept gebouwd.

Nieuwe generatie woningen

Als volgende stap naar standaardisatie en verduurzaming gaat Heijmans houtskeletbouwwoningen industrieel produceren: Heijmans Horizon. Eind 2021 nam Heijmans de energieneutrale houtskeletbouwfabriek in Heerenveen over. In 2022 is de fabriek uitgebreid en vanaf het tweede kwartaal van 2023 zullen daar de eerste conceptwoningen geproduceerd worden. De nieuwe fabriek heeft een oppervlakte van 18.500 m².

Het duurzame karakter van deze nieuwe generatie woningen komt in veel aspecten terug, zowel in de materiaalkeuze als in productie en logistiek. Zo passen we verschillende isolatiematerialen toe. En door het toepassen van hout gebruiken we 50% minder primaire grondstoffen, wat de CO₂-uitstoot aanzienlijk verlaagt. Hout is tevens veel lichter en daarmee duurzamer te vervoeren. Dat betekent dat er minder en lichtere transportbewegingen nodig zijn. Omdat het huis op één locatie wordt gebouwd en vervolgens in één keer wordt vervoerd naar de bouwplaats is er bovendien minder overlast voor omwonenden.

Om de fabriek goed te kunnen aansturen, is het complete primaire proces gedigitaliseerd. De machines in de fabriek zijn nu direct vanuit onze 3D-modellen aan te sturen. Dat levert tijdwinst op en verkleint de kans op fouten in het proces. Bovendien houdt deze manier van bouwen de woningen betaalbaar. De eerste ruim tachtig nieuwbouwwoningen zijn sociale huurwoningen voor een woningcorporatie.

Samen leren

Parallel aan de ingebruikname van onze eigen fabriek zijn we een strategische samenwerking aangegaan met VDM in Friesland, dat sinds 1880 houtskeletbouwwoningen produceert. Onze partner VDM heeft waardevolle kennis ingebracht in het realiseren van dit nieuwe Heijmans-concept. Middels de realisatie van vijf projecten, in totaal 38 woningen, zijn vernieuwingen op kleine schaal beproefd als voorbereiding op grootschalige productie vanuit onze fabriek in Heerenveen. De eerste tien woningen zijn afgelopen jaar in Emmeloord opgeleverd en in 2023 volgen zestien woningen in Norg en vijf woningen in Amersfoort. Tevens zijn vanuit onze fabriek elementen van woningen geproduceerd voor de externe markt.

Ontwikkelagenda voor wonen

We innoveren niet alleen op het gebied van houtskeletbouw, maar kijken ook hoe we ons totale aanbod van woonproducten toekomstgericht kunnen maken, zodat het naadloos aansluit bij de behoeften van de klant. Horizon is de aanjager van onze transitie van techniek-gedreven naar klant-gedreven ontwikkeling van woonoplossingen. Binnenkort is het al mogelijk een woning te bestellen via een woonconfigurator. Hiermee kunnen ontwerpkeuzes of keuzes van consumenten tijdens het verkoopproces rechtstreeks worden vertaald in het productieproces waarmee de werkzaamheden in de fabriek worden aangestuurd. Dat geeft ons beter inzicht in de footprint van de gebruikte materialen en stelt ons in staat om het product sneller aan te passen aan de toekomstige veranderende woonwensen en -eisen. We denken na over welke nieuwe producten er in de toekomst ontwikkeld moeten worden. Het afgelopen jaar is gewerkt aan een productboek/portfolio, dat we in 2023 introduceren.

Onze doelen daarbij zijn:

• fijne wijken voor iedereen

• duurzaam in productie

• duurzaam in gebruik

• haalbaar en betaalbaar

Bijdrage aan andere maatschappelijke vraagstukken

Door fabrieksmatige, slimme technologie en digitalisering toe te passen bij het ontwikkelen van woningen, kunnen we een betaalbaar en duurzaam product op de markt brengen. Dat komt ten goede aan starters en woningzoekenden op de koop- en huurmarkt. Het grote tekort aan vakmensen en de vergrijzing raakt ook de maakindustrie. Door industrialisatie kunnen we efficiënter produceren en daarmee zetten we onze getalenteerde vakmensen maximaal in voor onze grote bouwopgave de aankomende jaren.

Ontwikkelagenda voor werken

Bij Utiliteit onderzoeken we welke innovaties, digitale producten en duurzame producten we moeten gaan ontwikkelen. Om die reden zijn we een samenwerking aangegaan met Unknown Group, een makelaar voor startups. Samen met startup communities gaan we kijken naar oplossingen die bijvoorbeeld in andere landen al worden uitgeprobeerd en die we hier zouden kunnen gebruiken.

Daarnaast hebben we een aantal fellowships met TU Twente. We onderzoeken hoe we toekomstgericht kunnen bouwen, bijvoorbeeld modulair, ook bij ziekenhuizen. Verder kijken we naar platform based bouwen; ontwerpen vanuit een platform. Samen met de TU bedenken we hoe we dat nog slimmer en beter kunnen doen.

6.3Verduurzamen

License to operate

Heijmans speelt een initiërende en integrerende rol als het gaat om de verduurzaming van de leefomgeving. We kunnen het verschil maken door duurzaam te ontwerpen, met oog voor alternatieve en decentrale energiewinning, efficiënt (her)gebruik van resources en optimaal comfort en beleving. Het is ons doel om niet te onttrekken, maar juist toe te voegen aan de leefomgeving en daarmee waarde te creëren. Zo verduurzamen we zelf en helpen we onze klanten te verduurzamen. Daarvoor werken we nauw samen met een breed scala aan partners, uit bouw, techniek, onderwijs en wetenschap. Duurzaamheid is een thema dat integraal wordt gemanaged binnen de organisatie en in de groepsraad.

Binnen Heijmans staat verduurzaming hoog op de strategische agenda. In de verduurzaming kijken we naar drie thema’s: energietransitie, materialentransitie en ruimte. Alle drie de thema’s zijn gericht op het creëren van een gezonde leefomgeving. In hoe wij bouwen, beheren en onderhouden speelt circulariteit een steeds grotere rol. Van alle business units bij Heijmans wordt verwacht dat ze bezig zijn met duurzaamheid. Het is een vast onderdeel van ons werk geworden.

Deze transitie is niet eenvoudig en we staan voor grote opgaven. Zo vormt de noodzakelijke uitbreiding van energienetten vanwege de grootschalige elektrificatie van woningen, bedrijven en machines de komende jaren nog in verschillende regio’s een urgentie, om de verdere versnelling in elektrificatie niet te vertragen. Ook de daarmee samenhangende ontwikkeling van de opslag van elektrische energie in allerlei vormen, is geen eenvoudige opgave. Tegelijk zien we ook dat er grenzen worden bereikt aan het vermogen van de natuur om de gevolgen van onze productie en consumptie op te vangen in het ecosysteem. Op plekken waar de uitstoot van stikstof, geluid, CO₂ en afval te groot is, worden we gedwongen naar alternatieven te zoeken. De transitie biedt kansen voor innovatieve bedrijven zoals Heijmans die durven te investeren in nieuwe productiemethoden en die een actieve rol spelen in klimaatadaptatie (verhoging van dijken, aanleg van wateropvang) of klimaatmitigatie (zoals het terugdringen van de eigen footprint en de bouw van klimaatneutrale woonwijken).

6.3.1Energie

We produceren CO₂-neutraal en maken energieneutrale oplossingen voor onze klanten

Na 2023 wil Heijmans CO₂-neutraal zijn. Om dat te bereiken, zetten we fors in op vermindering van de eigen uitstoot. We volgen daarvoor ons eigen Energie Management Plan. Dat doen we op vier terreinen: mobiliteit, materieel, bouwplaatsen en kantoren. Een uitgebreide beschrijving van de resultaten van het beleid is gegeven in paragraaf 7.2, bold statement 13 en 14.

Reductie-oplossingen eigen bedrijfsvoering

Mobiliteit

Vanaf 2023 kunnen medewerkers voor een leasecontract alleen nog kiezen voor elektrische personenauto’s. De huidige leasecontracten van brandstofauto’s op geel kenteken die nog lopen tot na 2025, korten we in tot een uiterlijke einddatum van 31 december 2025. Daarnaast zijn in het eerste kwartaal van 2022 alle berijders van grijze kentekenbussen die HVO 100 kunnen tanken, verzocht om biodiesel te tanken. Van alle gele kentekens binnen Heijmans, circa 2.600 voertuigen in totaal, zijn er nu ongeveer 600 elektrisch. Van alle nieuw bestelde auto’s was 55,8% elektrisch.

Materieel

Op steeds meer projecten worden strenge eisen gesteld ten aanzien van de stikstof- en fijnstofemissies. Naast CO₂-reductie moet Heijmans daarom ook aandacht geven aan deze emissies en is het nodig om materieel aan te passen. Een tussentijdse optie is het aanbrengen van nabehandelingssystemen op het materieel. Voor de langere termijn is het noodzakelijk om meer elektrisch aangedreven materieel te gebruiken. In deze ontwikkeling helpt het als opdrachtgevers de aanschaf van elektrisch materieel stimuleren, zoals Rijkswaterstaat doet bij de A1 Apeldoorn - Twello, een groot project waar elektrisch materieel nadrukkelijk in het programma van eisen is meegenomen. Intussen zijn er diverse kleine materieelstukken op elektrische aandrijving beschikbaar. Ook groter elektrisch aangedreven materieel is dit jaar aangeschaft. Van kettingzaag en trilplaat tot graafmachine en heftruck: waar mogelijk nemen we afscheid van verbrandingsmotoren en schakelen we over op accu’s. Voor een deel van het groot materieel, zoals rups- of draadkranen, betekent dat ombouw naar elektrische aandrijving. Dit vraagt wel om extra investeringen. De levering van deze materieelstukken laat echter op zich wachten, omdat de leveranciersketen van groot materieel beperkt aanbod heeft in elektrisch groot materieel en we gedwongen zijn deze zelf om te bouwen van fossiele brandstof en te voorzien van accu’s. Hierdoor ziet Heijmans de effecten nog onvoldoende terug in de emissies.

Bouwplaatsen

De toename van elektrisch materieel en vervoer heeft ook consequenties voor de bouwplaatsen waar laadfaciliteiten moeten worden gerealiseerd. Aandachtspunt daarbij is dat de elektriciteitsvoorziening op de bouwplaats daarop toegerust moet zijn. Om voldoende vermogen te kunnen leveren, maken we regelmatig gebruik van accupakketten tot wel 500 kW. Daarnaast hebben we in het tweede kwartaal besloten om alle kleine aggregaten tot 35 kVA hybride uit te voeren (met een accu en een kleine dieselmotor) en alle aggregaten te tanken met HVO 100. Om de druk op het milieu en op de schaarse ruimte te beperken, werken we op verschillende binnenstedelijke bouwplaatsen met zogenaamde hubs. Vanaf deze locaties, buiten het stadscentrum, vindt geconcentreerde distributie plaats van goederen en materialen.

Kantoren

Hoewel de footprint van de Heijmanskantoren beperkt is, hebben we de afgelopen jaren toch verschillende maatregelen genomen om deze verder te verminderen. Op de kantoren waar dat mogelijk was, zijn inmiddels zonnepanelen geplaatst. Ook is er dit jaar een investering gedaan om de nog bestaande TL-verlichting te vervangen door ledverlichting. Als volgende stap kijken we of er nog aanpassingen aan de verschillende kantoorlocaties gedaan kunnen worden, als gevolg van het aangepaste beleid van thuiswerken en de daarmee samenhangende bezettingsgraad op onze kantoren.

Reductie-oplossingen voor klanten en gebruikers

Energieoplossingen

Heijmans biedt oplossingen op het gebied van energie voor verschillende marktsegmenten. Bijvoorbeeld voor aanleg, beheer en onderhoud van energienetwerken (Heijmans Kabels en Leidingen) en voor het ontwikkelen van energieoplossingen in gebiedsontwikkelingen (Heijmans Energie). Voor het verduurzamen van kantoorgebouwen (Heijmans Energie Services en Heijmans Utiliteit) geven we met onze dienst Heijmans Energiemanagement gebouweigenaren en -beheerders inzicht in hun energieverbruik. Dit doen we door het energieverbruik van de huisvesting proactief te analyseren en managen. Met die informatie kan de klant een energie-efficiënt kantoor creëren en voldoen aan alle wettelijke verplichtingen.

Energiemanagement is onderdeel van “Toekomstvastwaarde”, een integrale aanpak waarmee we maximale waarde aan huisvesting geven, zodat een gebouw slim en gezond is, voor de gebruikers, de omgeving en de lange termijn. Onder Toekomstvastwaarde zijn de volgende diensten samengebracht: Circulair Beheer en Onderhoud, Roadmap Duurzame Huisvesting, Duurzame Service Logistiek en Energiemanagement. In 2023 wordt het aanbod uitgebreid met proposities vanuit datagestuurd onderhoud.

6.3.2Materialen

We zetten in op 100% circulair bouwen in 2023

Op een groot aantal fronten zijn we actief om circulair bouwen te realiseren. Al jarenlang zijn we koploper als het gaat om het terugdringen van verpakkingsmaterialen, gebruik van gecertificeerd hout en onze materiaalstroomanalyse. Op al deze aspecten hebben we in 2022 opnieuw flink ingezet. De toenemende schaarste van grondstoffen en de milieu-impact van het materiaalgebruik versnelt de noodzaak voor een systeemverandering in de materiaalketens. Heijmans wordt steeds meer regisseur. Wij voelen, als meester van de materiaalstromen, een grote verantwoordelijkheid om dit te organiseren en mensen samen te brengen. Dat vraagt om een andere benadering van de keten en een gedegen aanpak.

Materiaalstroomanalyse

Dankzij materiaalstroomanalyses heeft Heijmans steeds meer inzicht in de materiaalstromen die door de projecten van Heijmans op gang worden gebracht. Dit betreft zowel de materialen die nodig zijn in projecten, als vrijkomende materialen bij renovatie en sloop. Met deze materiaalstroomanalyses zetten we binnen het strategische thema Verduurzamen de volgende stap richting circulair bouwen. In een circulaire bouwsector zal een bouwbedrijf zich namelijk niet meer uitsluitend richten op de bouwfase, maar met oog voor de hele levenscyclus van materialen, ook eisen stellen aan de herkomst en milieuprestatie van het materiaal, en zorgdragen dat het materiaal in de toekomst eenvoudig en gezond kan worden hergebruikt. Door de gehele materiaalstroom met bijbehorende circulaire prestaties visueel inzichtelijk te maken, is Heijmans in staat om versneld het aandeel primaire grondstoffen terug te dringen, het concept van afval stap voor stap te elimineren en de milieu-impact van materialen te verlagen. De materiaalstroomanalyse is in 2021 geïntroduceerd als een nieuwe aanpak om de mate van circulariteit van onze bouwwerken te meten. In 2022 is de materiaalstroomanalyse de standaard aanpak geworden om circulariteit zichtbaar te maken binnen Woningbouw en Utiliteit.

Ook heeft de materiaalstroomanalyse haar waarde getoond om inzicht te geven in de materiaalgebonden CO₂-emissies van het materiaalgebruik in onze projecten. Tevens draagt deze aanpak bij aan de bepaling van scope 3 emissies conform het Green House Gas-protocol. Op termijn willen we de impact van al onze materiaalstromen inzichtelijk hebben, zodat we de focus kunnen leggen op de meest impactvolle materiaalstromen. Wij nemen zo onze verantwoordelijkheid om onze materiaalstromen te verduurzamen en in te zetten op circulair bouwen. 

Schaarste

Met onze duurzaamheidsambities hebben we op dit moment ook te maken met schaarste van grondstoffen en materialen en daardoor met prijsstijgingen. Naast een licht na-ijleffect van Covid is de schaarste vooral toe te schrijven aan de impact van de oorlog in Oekraïne en een algemeen tekort aan chips. Dat heeft rechtstreekse gevolgen voor de toepassing van warmte-koudesystemen, ketels, elektrisch materieel en smart toepassingen. Niettemin willen we blijven vasthouden aan onze ambities.

Voorbeelden materiaalstroomanalyses

Ketenaanpak

Bij Woningbouw brachten we de vijf meest belastende materialen in kaart en gingen we met leveranciers in gesprek over alternatieven. Op die manier willen we samen de negatieve impact verkleinen. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om het voortouw te nemen, ook al maken we niet onze eigen materialen.

Binnen de woningbouw is beton nog steeds een belangrijke primaire grondstof met een grote impact op het milieu. Daarom zijn we een maandelijks overleg gestart met onze leverancier om gezamenlijk te verkennen wat we versneld kunnen verbeteren. Voor de grondgebonden woningen heeft dit tot beweging geleid bij onze co-makers en zijn er vergaande afspraken gemaakt over de toepassing van circulaire producten van beton, metselwerk en kunststof. We gebruiken nu circa 50% betongranulaat in het betoncasco. Dit zorgt voor een circa 10% lagere milieubelasting (MKI) en circa 10% minder gebruik van primaire grondstoffen. In 2023 wordt het percentage betongranulaat verder opgehoogd. Ook is er een pilot voorbereid met geopolymeerbeton. In 2022 zijn de voorbereidingen getroffen om standaard 50% circulaire PVC-kozijnen toe te passen in alle betonnen conceptwoningen.

Binnen Utiliteit heeft de materiaalstroomanalyse geleid tot de toepassing van diverse circulaire alternatieven bij de renovatie van het Rabobank hoofdkantoor in Utrecht. Daar pasten we negen circulaire materialen toe en is hoogwaardig hergebruik van vrijkomende materialen gerealiseerd. Dat is gelukt door samen met de Rabobank de keten van leveranciers, slopers en afvalverwerkers hierop uit te dagen. Zo is onder andere hoogwaardig circulair beton toegepast en is het belastende materiaal steenwol uit het project verbannen. Ook zijn gipsplaten hergebruikt en volledig demontabele binnenwanden toegepast. Deze materiaalstroomanalyse van Heijmans heeft de Rabobank geholpen om circulariteit concreet te maken voor haar organisatie en inzicht te geven op welke circulaire criteria het project gescoord heeft.

Voor het onderhoudscontract bij de Hanze Hogeschool heeft Heijmans de materiaalstroomanalyse gekoppeld aan de BIM-modellen. Hierdoor is direct zichtbaar welke materialen op korte termijn vrij komen en welke circulaire kansen voor de Hanze Hogeschool in het verschiet liggen. 

Infra zet ook op diverse manieren in op circulair bouwen. Van hergebruik van een complete voetgangersbrug zoals in Elst, tot het opnieuw verzinken van geleiderails langs de A79. Bij steeds meer projecten wordt gewerkt met een Rapid Circular Contract (RCC). Daarbij wordt gestreefd naar emissieloos en circulair werken. Zowel in de aanbesteding als uitvoering leidt dat tot duurzamere keuzes. Waar mogelijk worden materialen direct hergebruikt, in andere gevallen gaat herbruikbaar restmateriaal van projecten tijdelijk naar een depot, de circulaire HUB. Dit depot heeft inmiddels al diverse projecten van materiaal voorzien.

Op Schiphol zijn we in 2020 gestart met een circulariteitstraject betreffende de betonnen trafoputten. Voorheen werden deze putten standaard gebroken tot betongranulaat. Het doel was om tot hoogwaardig hergebruik te komen. Dit sluit volledig aan bij de doelstelling van het Betonakkoord, dat stelt dat 94% hoogwaardig hergebruik van beton-reststromen de norm is in 2029. Na een succesvolle pilot periode is in juni 2022 de refurbished trafoput door Schiphol officieel goedgekeurd om te gebruiken in (rij)baanprojecten. De teller met hergebruikte putten loopt inmiddels richting de 150 stuks.

Binnen de alliantie van dijkversterkingsproject Gorinchem-Waardenburg, met aannemerscombinatie GMB, de Vries & Van de Wiel en Heijmans én het Waterschap Rivierenland, zoeken wij samen met onze opdrachtgever constant naar slimme manieren om zo duurzaam mogelijk om te gaan met materialen. Zoals een circulaire aanpak van het grondverzet, met zo min mogelijk aan- en afvoer van grond én zo veel mogelijk hergebruik van vrijgekomen gronden. Hierdoor werd van de in totaal 2 miljoen m³ benodigde grond voor de nieuwe dijk circa 800.000 m³ vrijgekomen oud dijkmateriaal (nat en droog) hergebruikt als kernmateriaal. Ook kon 600.000 m³ gewonnen materiaal uit de uiterwaarde direct als nieuw dijkmateriaal verwerkt kon worden. Hierdoor is de aan- en afvoer van meer dan 1,4 miljoen m³ grond voorkomen. Ook de vrijgekomen steenbekleding wordt op verschillende manieren circulair verwerkt. Onder meer in hergebruik als stortsteen, inveegmateriaal voor bestrating, filtermateriaal en menggranulaat.

Dit konden wij enkel bewerkstelligen door een goede samenwerking in de keten. Er zijn afspraken gemaakt met onze onderaannemers en grondbezitters in de omgeving voor de verkoop van benodigde gronden, en ook voor het tijdelijk gebruik van gronden om materiaal lokaal te kunnen verwerken. Daarnaast hebben wij intensief contact gehad met de omgevingsdienst Rivierenland, de omgevingsdienst Zuid-Holland-zuid, Rijkswaterstaat, de provincie Gelderland en regio Arnhem, die goedkeuring hebben gegeven om de werkzaamheden volgens de bovenstaande werkwijze uit te voeren.

Matching Materials

Heijmans bouwde dit digitale platform om materiaalstromen zichtbaar te maken voor de branche en we stellen het ter beschikking aan de bouwsector om in de hele keten circulariteit te stimuleren. Het doel is tevens om toekomstige materiaalstromen in beeld te brengen. Stel er wordt over drie jaar gesloopt, wie kan het materiaal dat vrijkomt dan gebruiken en hoe moet er dan gesloopt worden? Om de mogelijkheden, het nut en de toegevoegde waarde van het platform beter onder de aandacht te brengen, werden in 2022 zes speeddates georganiseerd met de markt. Zo gingen we met architecten, afvalverwerkers en leveranciers in gesprek om te onderzoeken hoe het platform het beste kan werken. Inmiddels is het platform binnen Heijmans al met succes ingezet en zijn al meerdere materialen hoogwaardig hergebruikt dankzij Matching Materials.

Week van de Circulaire Economie

In april 2022 organiseerde Heijmans opnieuw de Week van de Circulaire Economie. Oorspronkelijk was het een intern gericht initiatief. Bij de laatste editie waren onder andere ook Rijkswaterstaat en het Rijksvastgoedbedrijf actief betrokken en aanwezig. Dit sluit aan bij ons streven externe partijen nog sterker te betrekken bij onze ambities. Daarin pakken wij graag onze verantwoordelijkheid.

6.3.3Ruimte

We ontwikkelen blauw, groen en veilig

We zien een groeiend maatschappelijk bewustzijn voor de noodzaak om onze planeet leefbaar te houden. Ook Heijmans spreekt daarin een stevige ambitie uit: vanaf 2023 leiden al onze ingrepen tot verbetering van de natuur en een klimaatbestendig Nederland. Dat lukt dankzij onze grondhouding: we werken samen met het natuurlijke systeem. Zo maken we een gezonde leefomgeving; de kern van de strategie van Heijmans.
We zijn ons bewust van de betekenis van water en de bodem. Daarom gaan we er zorgvuldig mee om en bewegen we mee met het lokale natuurlijke systeem. Dat doen we zowel bij woningbouw- als bij utiliteit- en infraprojecten. Klimaatadaptief inrichten is maatwerk. Het betekent water vasthouden, bergen, infiltreren en hergebruiken. Overal streven we het opleveren van een toekomstbestendige leefomgeving na, die de extremen van het veranderende klimaat veilig opvangt.

Aan een natuurinclusieve, klimaatadaptieve samenleving werken we niet solitair. We bouwen aan een open systeem om voortdurend kennis en kunde uit te wisselen. Hierin werken we samen met ambitieuze organisaties en kennisinstellingen, zoals Naturalis, NL Greenlabel, Stichting Struikroven, The Pollinators en Staatsbosbeheer.

Koploper

Heijmans is een van de koplopers als het gaat om plannen en maatregelen om biodiversiteit te stimuleren, constateerde de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Deze vereniging onderzocht afgelopen jaar 38 beursgenoteerde ondernemingen. Over de aanpak van Heijmans schrijven de onderzoekers: “In plaats van zich te richten op natuurcompensatie, wil Heijmans natuur verbeteren op de plekken waar ze werken. Dat betekent dat ze in de projecten die ze uitvoeren proberen natuurinclusief te bouwen. Voorbeelden daarvan zijn openbare groene gebieden realiseren in nieuwe woonwijken, evenals faunapassages aanleggen bij de herinrichting van snelwegen. Door ecologen in vaste dienst te hebben, is Heijmans niet alleen in staat gebleken om natuurvriendelijke diensten te verlenen, maar versterken ze ook hun eigen business case.” Zo zijn de ecologen vanaf de start betrokken geweest bij onder andere de A12 Veenendaal-Ede-Grijsoord, het Nationaal Militair Museum in Soesterberg, VERTICAL in Amsterdam Sloterdijk en de gebiedsontwikkeling Land van Dico in Uden, om meer natuur achter te laten dan we aantroffen.

Gebiedsontwikkelingen

Gebiedsontwikkelingen gaan vaak gepaard met grote ingrepen in infrastructuur, landschap en omgeving. Infra en Vastgoed kunnen samen het gehele traject integraal aanbieden, van initiatief tot en met beheer. Het werken met NL Greenlabel en haar systematiek is inmiddels volledig geïntegreerd in onze gebiedsontwikkelingsprocessen. Dat leidt tot grote, meetbare stappen op het gebied van een duurzame en gezonde leefomgeving. In de beginfase van een gebiedsontwikkeling wordt met de partners en met NL Greenlabel aan de hand van een pre-screeningtool de ambitie voor het project vastgelegd. Daar waar het alleen bedrijfskavels, zorgcomplexen, parken of pleinen betreft wordt het terreinlabel toegepast. In de ontwerpfase toetst een assessor van NL Greenlabel of de ambitie ook daadwerkelijk in het definitief ontwerp zit. Tot slot wordt na oplevering deze check nogmaals uitgevoerd, wat leidt tot een definitieve score van de locatie.

Binnen de labelmethodes van NL Greenlabel wordt gekeken naar zeven hoofdthema’s om vast te stellen hoe duurzaam een ontwikkeling is. Deze thema’s zijn: Ontwerp, Realisatie & Beheer, Producten & Materialisatie, Energie & Klimaat, Bodem & Water, Biodiversiteit, Mens & Omgeving en Borging. Per thema kan op drie onderdelen punten gescoord worden, die aangetoond dienen te worden door Heijmans. Al deze punten bij elkaar opgeteld leiden tot een score tussen de G en A, waarbij Heijmans altijd gaat voor een score A of B voor het openbaar gebied.

Het project Maanwijk in Leusden heeft als eerste deze score behaald. In deze bijzondere wijk waar ruimte, natuur, technologie, mobiliteit en mensen elkaar ontmoeten, zijn in 2022 alle 120 woningen opgeleverd. Ook de gebiedsontwikkeling Vijfsluizen in Vlaardingen behaalt deze score.

Impact op de omgeving verkleinen

Door industrieel te bouwen, verkleinen we de impact van de bouwplaats op de natuur. Waar voorheen een gebied helemaal kaal gemaakt werd als voorbereiding voor de bouw, kunnen we dat voortaan anders aanpakken. Met veel meer oog voor behoud en verrijking van de aanwezige natuur. Doordat meer woningen off-site in de fabriek geproduceerd worden zijn op de bouwplaats minder materieel en bouwbewegingen nodig. Bij de bouw van houtskeletbouwwoningen kunnen we als gevolg van de grote gewichtsbesparing bovendien elektrische kranen inzetten. Daarnaast zorgen we ervoor dat grond bij opgeleverde woningen klaar is voor de aanleg van een tuin. Bewoners van de houtskeletbouwwoningen Horizon kunnen straks zelfs kiezen uit vijf thematuinen met een Tuinlabel A, een van de labels van NL Greenlabel. Op die manier is bij oplevering van een project de wijk al meteen groen en prettig om in te wonen en leven.

Groeiende aandacht

Ook bij Infra zien we bij opdrachtgevers een toenemende aandacht voor klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit. Het loopt echter sterk uiteen hoeveel prioriteit en aandacht hieraan wordt gegeven, in hoeverre klanten hun ambities scherp hebben en in welke mate zij hun ambitie weten te vertalen naar de infra-opgaves voor de betreffende gemeente of provincie. Dit resulteert in uiteenlopende vraagstukken ten aanzien van klimaatadaptieve oplossingen, duurzame uitvoering en alternatieven, en oplossingen ten aanzien van de energieopgave. Onze kennis en ervaring hebben bijgedragen aan het succesvol verwerven en realiseren van mooie projecten. Van de herinrichting van woonwijken tot het verduurzamen van bedrijventerreinen.

Groen-blauwe bedrijventerreinen

Heijmans ontwikkelde een integrale aanpak voor de verduurzaming van bedrijventerreinen. Met alle belanghebbenden werken we samen toe naar groene, klimaatbestendige en energie-efficiënte bedrijventerreinen, waar werknemers prettig kunnen werken in een gezonde omgeving. Meer ruimte voor natuur (groen) in samenhang met een robuuster watersysteem (blauw) betekent minder overlast en schade als gevolg van de effecten van het veranderende klimaat, zoals wateroverlast en hittestress. Dat levert zowel kostenbesparingen op, als een gezonder vestigingsklimaat. Gelijktijdig kan er een slimmere energievoorziening gerealiseerd worden door lokale opwekking, gebruik en opslag van groene energie aan elkaar te koppelen. Bovendien versterkt een gezonde werkomgeving de binding tussen werknemers en bedrijven, en moet dit gaan bijdragen aan een lager ziekteverzuim en hogere productiviteit bij Heijmans.

Het Nationaal Groeifonds kende 26 miljoen euro toe aan het programma ‘Werklandschappen van de Toekomst’. Heijmans is één van de dertig partijen in de brede coalitie achter dit programma. Het omvat een groot onderzoeksprogramma met vier ‘living labs’ als proeftuinen en tien ambassadeursterreinen. Zes provincies worden de komende negen jaar partner in dit programma om de vergroening en verduurzaming van bedrijventerreinen te versnellen.

Natuurladder

Heijmans en DuraVermeer ontwikkelden samen de 'Natuurladder': een instrument dat het collega’s in de infrasector gemakkelijker maakt om in projecten te zorgen voor meer biodiversiteit. Al het groen naast onze spoor- water- en snelwegen vormt samen het grootste natuurgebied van Nederland. Dat wordt grotendeels beheerd door bouwers. Zo bekeken speelt de infrasector als geheel een grote rol in het tegengaan van de biodiversiteitscrisis en bij het klimaatrobuust maken van Nederland. De Natuurladder maakt het mogelijk doelstellingen voor natuurinclusief en klimaatbewust bouwen concreet te maken. Dat helpt om groenblauwe ambities scherp te houden gedurende het hele traject, van ontwerp tot realisatie. Met de Natuurladder kan elk bouwbedrijf zien op welke trede een project nu staat en hoe het mogelijk is een trede hoger te komen.

Meten is weten

Onze ambitie is een gebied beter achter te laten dan we het aantroffen. Om te weten of we daarin slagen, doen we allerlei metingen in de verschillende fasen van een gebiedsontwikkeling. Een nulmeting vooraf en metingen in de ontwerp- en realisatiefase en in de gebruikssituatie. Daarvoor werken we samen met verschillende partijen, zoals Naturalis, het RIVM en de Universiteit Wageningen. Door metingen, monitoring en het verzamelen van data zijn we langer betrokken bij projecten, ook na oplevering. Dit geldt zowel voor Vastgoed als Bouw & Techniek en Infra. Op die manier volgen we zelf de effecten van ontwerpkeuzes die een aantal jaren daarvoor zijn gemaakt. Dat leidt tot beter inzicht in de mogelijkheden om verder te verbeteren, verslimmen en verduurzamen.

7.1Waardecreatiemodel en Sustainable Development Goals

Heijmans richt zich op het leveren van een positieve bijdrage aan de samenleving als geheel. Het waardecreatiemodel geeft inzicht in de manier waarop wij grondstoffen en andere zogenaamde kapitalen gebruiken om waarde toe te voegen door het produceren van goederen en diensten. Het waardecreatiemodel is als volgt te interpreteren:

Businessmodel en strategie

Centraal staat het operationaliseren van onze strategie 'Makers van een gezonde leefomgeving'. Met de realisatie van de strategie geven we invulling aan onze missie om gezonde leefomgevingen te creëren. De belangrijkste pijlers hierbij zijn verbeteren, verslimmen en verduurzamen. We doen dit met een organisatie die als kernwaarden heeft: resultaatgerichtheid, eigenaarschap en samenwerking. En we houden rekening met een aantal belangrijke trends en ontwikkelingen die het businessmodel beïnvloeden zoals de energietransitie en mobiliteits- en woningbehoefte.

Input

De input van het waardecreatiemodel bestaat uit alles wat we nodig hebben om waardecreatie te starten. Dit loopt van de gebouwen waarin we gehuisvest zijn, tot de denk- en menskracht die we nodig hebben voor het realiseren van onze producten. Van iedere categorie worden enkele voorbeelden weergegeven.

Output

De output bestaat uit onze resultaten, de concrete producten en diensten die in eenzelfde indeling van categorieën met voorbeelden wordt weergegeven. Het gaat dan om voor de hand liggende producten zoals onze woningen of wegen, maar ook om minder tastbare bijdragen zoals die aan kennisontwikkeling of de bijdrage aan de integrale keten.

Impact

Uiteindelijk heeft Heijmans met zijn output invloed op een aantal maatschappelijke vraagstukken. Met een Sustainable Development Goals (SDG's)- impactanalyse hebben we bepaald op welke van de 169 subdoelen wij de meeste impact hebben. Zie hiervoor ook bijlage 11.6.9. Op hoofdlijnen is dat het ontwikkelen van betaalbare en schone energie, het creëren van werkgelegenheid en economische groei, industrialisatie en bouwen van infrastructuur, het ontwikkelen van duurzame steden en gemeenschappen en het stimuleren van verantwoorde consumptie en productie.

In de afgelopen jaren hebben we prestatie-indicatoren geformuleerd voor verschillende niet-financiële ambities. Die ambities zijn te koppelen aan de SDG-doelen. Met de opgenomen prestatie-indicatoren meten we de stand van zaken in relatie tot de waardecreatie, maar ook de impact op de samenleving. Onze belangrijkste positieve impact bestaat uit het creëren van gebouwen om in te wonen en in te werken, het faciliteren van mobiliteit en het realiseren van voorzieningen om klimaatverandering te mitigeren (dijken, waterbergingen). Onze belangrijkste negatieve impact bestaat uit emissies (zoals CO₂ en stikstof), grondstofverbruik en afval. In het overzicht van prestatie-indicatoren, in bijlage 11.6.4, maken wij zichtbaar hoe dit zich verhoudt tot de doelen uit onze strategie, tot onze materiële thema’s en tot de SDG's die wij geselecteerd hebben. Daarmee geven we ook aan welke impact we creëren in de maatschappij, bijvoorbeeld in het kader van klimaatverandering

7.2Niet-financiële resultaten

Na veiligheid staan duurzaamheid en een circulaire bouwsector hoog op de agenda van alle bedrijfsstromen. Met onze digitale oplossingen, slimme producten en innovatieve werkwijze leveren wij een positieve impact op wonen, werken en verbinding in de ‘echte’ wereld. Dat uit zich in tastbare resultaten. Daarnaast moet een organisatiebrede inzet op digitalisering voor Heijmans leiden tot meer veiligheid, duurzaamheid, gebruiksgemak, effectiviteit en uitbreiding van het dienstenpakket. Ook in 2022 is gericht gewerkt aan het behalen van de doelstellingen die we voor 2023 hebben geformuleerd. Bold statements zijn voor Heijmans de belangrijkste thema’s waarvoor wij een stip op de horizon wilden zetten en waarin wij echt beweging wilden teweegbrengen, gecategoriseerd langs de assen van onze strategie: verbeteren, verslimmen en verduurzamen. Dat is de reden dat we deze doelen bewust ambitieus hebben geformuleerd. Onze doelstelling was 100% beweging op alle bold statements te realiseren en de helft te halen. De destijds opgestelde doelen lopen in 2023 af. De realisatie tot en met 2022 van deze doelen biedt een gemengd beeld.

7.2.1Verbeteren

Als projectenbedrijf moeten we scherp blijven op risico’s en actief sturen op risicobeheersing en contractmanagement. Deze pijler is intern het fundament voor een gezond, stabiel bedrijf. Daarnaast dragen veiligheid, kwaliteit en betrouwbare processen bij aan de voorspelbaarheid van onze diensten voor opdrachtgevers en goed werkgeverschap.

1.  We zijn pas tevreden bij 0 ongevallen.

Het jaar 2022 werd overschaduwd door een dodelijk ongeval op ons project langs de N3. Een collega van een onderaannemer kwam om het leven. Ook zijn we teleurgesteld over het aantal ongevallen (met verzuim of met vervangend werk) in het afgelopen jaar. Het aantal ongevallen is gestegen van 66 in 2021 naar 71 in 2022. We verwachten dat dit deels komt doordat onze mensen minder wegkijken en het gedrag langzaam aan het veranderen is, en er door collega’s steeds meer (kleinere) ongevallen worden gemeld. We blijven streven naar 0 ongevallen. Bij al onze ongevallen (met verzuim) zetten we de 1-3-14 methode in, waarbij op de eerste, de derde en de veertiende dag de ongevallen worden geanalyseerd, en onderzoek en acties plaatsvinden. Met deze methode leren we hoe het beter kan en formuleren we concrete verbeteracties. Om het leereffect te vergroten, breiden we in 2023 ons incidentenregistratiesysteem (IRES) uit met een module waarin de verbeteracties aan een actiehouder worden gekoppeld en waar een extra check plaatsvindt op de borging van de verbetering.

2.  IF < 1 in 2023.

Het IF-cijfer is gedaald naar 2,7 Heijmans-breed (was 3,8 in 2021). Dit komt omdat we minder ongevallen met (langdurig) verzuim hebben met eigen personeel en omdat we beter in staat zijn om voor vervangend werk te zorgen. Om het IF-cijfer nog verder te verlagen blijven we aandacht geven aan het risicobewustzijn van onze collega's en het verbeteren van de proactieve veiligheidscultuur waarin we ons uitspreken en elkaar aanspreken. Naast de gebruikelijke interventies zoals (VR)toolboxen, werkplekinspecties, dialoogsessies en risicosessies, focussen we ons steeds meer op veiligheid aan de voorkant van het proces (tender-ontwerp-voorbereiding) en hebben we meer aandacht voor sociale veiligheid.

3.  In 2023 hebben we over de volle breedte van het bedrijf trede 4 van de Veiligheidsladder.

In 2022 heeft Heijmans Infra zich gehercertificeerd én verbeterd op de Veiligheidsladder trede 4. Daar zijn we trots op! In 2022 hebben zowel Woningbouw, Utiliteit als Vastgoed hun score verbeterd op trede 3 en hebben zij hard gewerkt aan verbeterplannen met de auditresultaten als belangrijke input. Deze bedrijfsstromen worden allemaal in het eerste half jaar van 2023 ge-audit op trede 4.

4.  In 2023 zijn we voorspelbaar doordat alle grotere projecten (cat. 2 en 3) binnen de initiële bandbreedte eindigen.

Projecten in uitvoering zijn als gevolg van gewijzigde marktomstandigheden gevoeliger voor fluctuaties, echter over de gehele linie zijn de projecten voorspelbaar gebleven. Richting voltooiing zien we projectresultaten overwegend verbeteren.

5.  In 2023 leveren alle projecten een positieve bijdrage aan de winst.

In 2022 is, ondanks de gewijzigde marktomstandigheden, de relatieve bijdrage van projecten aan de winst op gelijk niveau gebleven. Dit geeft aan dat alle doorgevoerde verbeteringen robuust in de organisatie zijn verankerd om aan deze gewijzigde marktomstandigheden het hoofd te kunnen bieden.

6.  We reduceren het aantal collega’s dat ongewenst vertrekt elk jaar met 50%.

De totale uitstroom is ten opzichte van vorig jaar relatief constant gebleven. We merken de effecten van de schaarste in de arbeidsmarkt, waardoor het ongewenste vertrek van medewerkers hoog blijft. We hebben veel aandacht voor de binding met onze medewerkers en het zijn van een aantrekkelijke werkgever met een sociaal gezicht. Zo hebben we bijvoorbeeld vanwege de extreme inflatie in 2022 twee keer een tegemoetkoming gedaan in de koopkracht van onze medewerkers. We hebben zicht op welke groepen medewerkers vaker Heijmans verlaten en hun redenen hiervoor. Bij deze specifieke groepen zijn we gestart met een aanpak op maat, zoals aanpassingen aan de werkinhoud. Bij een aantal onderdelen van Bouw & Techniek worden bij de werkvoorbereiding bijvoorbeeld taken gesplitst tussen administratieve werkzaamheden en technisch-inhoudelijke werkzaamheden, om zo de werkinhoud beter te laten aansluiten bij competenties en interesses van medewerkers.

7.  We reduceren het ziekteverzuim elk jaar met 5%.

Heijmans heeft een voortschrijdend verzuimpercentage dat circa 1% lager ligt dan gemiddeld in Nederland bij bedrijven groter dan honderd medewerkers (6,20%; CBS[1]) en onder het gemiddelde van de bouwnijverheid ligt (5,38%; CBS[1]). Wel vertonen we een gelijke, stijgende trend in het verzuim, zoals die te zien is in Nederland. De stijging in het voortschrijdend verzuim is toe te schrijven aan een toename in het kort verzuim (tot acht dagen) ten opzichte van vorig jaar. Covid en mentale vermoeidheid als gevolg van de invloed van macro-economische factoren op het huishoudboekje van onze medewerkers zijn hier debet aan. Binnen Heijmans is volop aandacht voor het vergroten van de weerbaarheid van onze medewerkers. Tevens werken we met een aanpak op maat om langdurig verzuim te voorkomen en terug te dringen.

8.  In 2021 is er een hogere medewerkersbetrokkenheid dan in 2019.

In 2022 heeft er geen algemeen Heijmans medewerkersbetrokkenheidsonderzoek plaatsgevonden. De resultaten van het onderzoek van 2021 zijn uitgebreid gedeeld binnen de organisatie en verbeteracties zijn in gang gezet. Daarnaast hebben pilots plaatsgevonden met korte vragenlijsten en wekelijkse stemmingsmetingen. In 2023 voeren we het medewerkersbetrokkenheidsonderzoek opnieuw Heijmans-breed uit.

• *Het eerste cijfer is het vertrek op eigen verzoek, het tweede cijfer het ongewenst vertrek (mensen die op eigen verzoek vertrekken én die op of boven niveau functioneerden).

7.2.2Verslimmen

Met vernieuwende ideeën, producten en diensten bieden we slimme oplossingen voor de belangrijke vraagstukken van nu en morgen. De gebouwde omgeving wordt steeds interactiever door intelligente systemen die data genereren. Deze informatie helpt ons klanten nog beter van dienst te zijn. Ook in het bouwproces zelf zetten we grote stappen om te verslimmen, onder meer door standaardisering en gebruik te maken van geïndustrialiseerde processen. Heijmans heeft de ambitie een regierol te (blijven) vervullen in ontwerp, realisatie en beheer van de gebouwde omgeving en wil daarom mede vorm geven aan de verslimming van de keten, ter vergroting van de impact en effectiviteit.

9.  Alle opgaves waaraan we werken, hebben in 2023 een digitale tweeling.

Utiliteit

Heijmans Utiliteit bouwt aan het werken met zogenaamde digitale tweelingen. Onze nieuwbouw projecten worden allemaal gemaakt met een hoogwaardig BIM-model (zie ook bijlage 11.6.14). De afgelopen jaren heeft de focus gelegen op het steeds verder integreren van het werken met BIM-modellen in onze werkprocessen. Onze ontwerpers, werkvoorbereiders en uitvoerders werken nu dagelijks met de 3D-geometrische modellen en informatie uit de BIM-modellen om de projecten optimaal te coördineren, voorbereiden en uitvoeren. Van de 25 te behalen BIM-doelstellingen op onze roadmap (BIM-ambitieladder) zijn er momenteel meer dan twintig die op reguliere basis toegepast worden op onze projecten en waar we gedocumenteerde best practices voor hebben. Het toepassen van BIM (in alle lagen in de organisatie) is van operationele aard en niet langer een strategische verbetering. Zo gewoon is het werken met BIM inmiddels geworden.

We bieden voor alle functiegroepen op reguliere basis zogenaamde ‘lak- en wasstraat’ trainingen aan. Daarin leren onze medewerkers de basiswerkzaamheden met BIM-modellen (lakstraat) en worden zij regelmatig voorzien van de laatste inzichten (wasstraat).

Eén van de ontwikkelingen die we in 2022 doorgemaakt hebben, is het inzetten van pointclouds (een manier van inmeten van een gebouw) voor voortgangsbewaking en kwaliteitscontrole. Daarbij wordt een statief met ronddraaiende operator op een plek geplaatst. Bij elk rondje schiet de operator meetpunten de ruimte in, die digitaal worden teruggekoppeld. Na tientallen miljoenen keren ontstaat een puntenwolk die weergeeft hoe een ruimte eruitziet. De kennis en kunde op dit gebied is in 2023 beschikbaar om op projecten in te zetten.

Voor onze onderhoudscontracten zijn we aan het werk met een digitale tweeling-propositie genaamd DreAM. Deze toepassing baseert zich op een 3D BIM-model waarin informatie beschikbaar gemaakt wordt die voor onderhoud- en beheerprocessen relevant is. Door het combineren van inhoudelijke vakkennis over bouwen en onderhoud én databronnen over onze eigen processen en het gebouwgebruik (sensordata), creëren we nieuwe inzichten die er zonder digitale tweeling (DreAM) niet zijn. In 2022 hebben we twee Proof of Concepts op dit vlak gecreëerd en in gebruik genomen. In 2023 wordt dit uitgebouwd naar een Minimal Viable Product dat op meer projecten ingezet gaat worden.

Woningbouw

Bij Woningbouw zien we op dit moment een stijgende lijn in het gemiddeld aantal behaalde BIM-sterren per project. Dit is de belangrijkste graadmeter van het feit dat we alle projecten gestructureerd aanpakken met de BIM-Focus Project aanpak. En belangrijker, dit levert resultaat op. Niet alleen op het gebied van behaalde aantal BIM-sterren (verdeeld over vijf niveaus), maar ook vanuit de beleving van de mensen op de projecten en de financiële resultaten op die projecten. De projecten lopen beter en gestructureerder, met als resultaat beter gestroomlijnde processen en minder faalkosten.

Samen met TNO is er een referentiearchitectuur ontwikkeld gebaseerd op bestaande, herbruikbare architectuur. Dit biedt als het ware een sjabloon waarmee we stapsgewijs een volledige digitale tweeling over de hele levenscyclus van een woning kunnen ontwikkelen. Dit kan zowel voor het productieproces van onze houtskeletbouwwoningen in de fabriek in Heerenveen als voor de Horizon-woning zelf. Er wordt ook gewerkt aan een nieuwe digitale woningconfigurator. Kopers kunnen hiermee hun eigen nieuwbouwwoning aanpassen aan hun wensen. Deze woningconfigurator wordt geïntegreerd met de fabricagesoftware om een doorlopende informatiestroom te krijgen.

Infra

In alle infra-opgaves, zowel nieuwbouw als beheer en onderhoud, gebruiken we een digitale tweeling. Die start met het inrichten van een geografisch informatie model. Dit informatiemodel vormt het centrale informatiepunt voor onze collega’s.

In onze nieuwbouwopgaven gebruiken we BIM-doelstellingen (‘sterren’) waarbij we afhankelijk van de complexiteit van de projecten verschillende ambities gebruiken. Voor de meest complexe Infra projecten in 2022 realiseren we een hoge ambitie van achttien sterren. Dit zijn onder andere de dijkversterkingsprojecten Gorinchem - Waardenburg en Sterke Lekdijken, de projecten aan de start en landingsbanen op Schiphol, de renovatie van de Piet Hein Tunnel en de A1 Apeldoorn - Twello.

Met name in de projecten in de energietransitie, waaronder voor onze klant Tennet of onze civiele projecten, zien we een sterke toename in het gebruik van BIM, onder meer door het toepassen van best practices van complexe projecten. Het gebruik van een digitale tweeling is daarmee inmiddels breed verankerd in de organisatie.

In de doorontwikkeling van onze best practices is in 2022 een aantal belangrijke stappen gezet. Eén daarvan is de standaard uitwisseling tussen de geografische (GIS) data en het 3D-BIM-model. Dit stelt de collega’s in staat om op een gebruiksvriendelijke manier de meest relevante projectinformatie snel en eenduidig te vinden, zowel op kantoor als op de projectlocatie. In lijn met het ontsluiten van de belangrijkste projectinformatie heeft ook het simuleren van het bouwproces (4D-BIM) in 2022 een grote vlucht genomen. Door de eenduidige manier van werken, waarbij planning, de huidige situatie en de beoogde situatie op elkaar worden afgestemd, krijgen de betrokkenen vanuit ontwerp, werkvoorbereiding en realisatie een gedragen beeld hoe het werk te maken. Hiermee dragen we bij aan een veiliger uitvoering en minder faalkosten.

Daarnaast zijn belangrijke stappen gezet voor wat betreft het automatiseren en parametriseren van het ontwerpproces. Bijvoorbeeld in het automatisch genereren van 2D-tekeningen en het bouwen van nieuwe ontwerp-apps die een deel van het ontwerpproces grotendeels voor hun rekening nemen.

Voor Infra is het goed in kaart brengen van de ondergrond cruciaal om graafschades te voorkomen. Daarvoor hebben we een paar belangrijke innovatieve technieken in huis die de ondergrond zeer nauwkeurig in kaart kunnen brengen. Zo heeft Infra een pilot uitgevoerd voor visualisatie met Augmented Reality van het te realiseren ondergrondse 3D-model van een nieuwe riolering. Dit 3D-model is in de bestaande ondergrond gevisualiseerd om zo direct de interactie met de aanwezige kabels en leidingen in kaart te brengen. In 2022 is deze techniek na een eerste pilot op verschillende ondergrondse projecten toegepast.

10.  We zetten jaarlijks vijf nieuwe datagedreven diensten succesvol in de markt.

Naast de doorontwikkeling van proposities met nieuw aanbod voor onze klanten, door bijvoorbeeld het toevoegen van nieuwe waarde-elementen aan bestaande producten en diensten, werden er bij Bouw & Techniek, Infra en Vastgoed in totaal zeventien nieuwe datagedreven diensten ontwikkeld en in de markt gezet. Hieronder worden enkele voorbeelden kort beschreven:

• Zo is voor het ontwerp van datacenters de datacentergenerator ontwikkeld. Hiermee is op basis van een vooraf gedefinieerde catalogus met 36 bouwstenen en componenten parametrisch ontwerp van datacenters mogelijk. Deze dienst is reeds in meerdere tenders meegenomen en klanten reageren hier enthousiast op.

• Datagedreven duurzaam advies omvat onder andere inzicht in de energievraag en het energieverbruik bij de realisatie van projecten, een emissiedashboard voor stikstof, ammoniak en CO₂ en materiaalstroomanalyse. Daarnaast is de berekening van Milieu Kosten Indicator en Milieu Prestatie Gebouwen-scores gestandaardiseerd en geautomatiseerd.

• Iris 2.0 is de online dienst waarmee Heijmans Services zijn klanten inzicht geeft in gebruikerswaarde, vastgoedwaarde en servicewaarde van hun gebouwen en assets. Met het complete dashboard van Iris waarop informatie uit meerdere systemen duidelijk en overzichtelijk bij elkaar wordt gebracht, krijgt de klant grip op eigen assets. Deze oplossing is inmiddels bij vijftien klanten geïmplementeerd.

• Door middel van het op afstand ophalen van data uit gebouwen kan via Insight assetanalyse plaatsvinden. Zo kan bijvoorbeeld geanalyseerd worden of een zonwering naar behoren werkt door koppeling met data over zonuren. Vervolgens kan op afstand en proactief actie ondernomen worden om een verbetering of aanpassing uit te voeren, zonder verstoring van het primaire proces van de klant. Inmiddels zijn 52 gebouwen gekoppeld. Een soortgelijk traject loopt om op afstand veiligheidssystemen uit te lezen. Naar verwachting komen in 2023 beide trajecten samen.

• Het Heijmans energie-opslagsysteem is een slim energie-opslagsysteem in combinatie met energiemanagement voor utilitaire projecten inclusief spin-off voor fysiek beheer en onderhoud aan systemen. Het biedt direct de oplossing voor de acute energietransitieproblemen waarmee de klant te maken kan krijgen. De problemen kunnen per markt-/klantsituatie verschillen. Met de provincie Overijssel en onze fabriek voor houtskeletbouwwoningen in Heerenveen lopen gesprekken om dit systeem als eerste te gaan gebruiken.

• De laadpalenscan geeft inzicht in de mogelijkheden voor het plaatsen van (extra) laadpalen. Dit is ook mogelijk in combinatie met het leveren van laadpalen (infra) en fysieke aanpassing van de gebouw energie-installatie, een vast onderdeel in het aanbod van Heijmans Energie Services.

• Voor de monitoring van Dynamische Verkeersmanagement (DVM)-systemen, zoals matrixborden, camera’s en dynamische route-informatiepanelen (DRIP’s) krijgt de klant op twee langjarige beheer- en onderhoudscontracten de mogelijkheid realtime alle storingen direct uit alle aangesloten DVM-assets te zien en te prioriteren.

• In 2022 zijn twee verkeersmanagementdiensten doorontwikkeld. Voor het verkeersmanagement in het kader van grootschalige wegwerkzaamheden is de dienst reistijdmonitoring doorontwikkeld naar een productiewaardige en daarmee cybersecure oplossing. Deze dienst laat realtime de verwachte en actuele reistijden bij omleidingen zien. Hierdoor kan Heijmans direct bijsturen in het verkeersmanagement op deze omleidingen, in het bijzonder op het onderliggend wegennet. Daarnaast heeft Infra zijn Digital Road Safety System ontwikkeld. In het kader van veilig werken langs en op de weg heeft Heijmans een systeem ontwikkeld waarmee collega’s via een kastje in de auto hun wegwerkzaamheden realtime kunnen aanmelden bij navigatiesoftware als TomTom, Google en Waze. Hiermee krijgen weggebruikers direct een melding als er in hun buurt wegwerkzaamheden zijn.

• Vanuit Heijmans Vastgoed is bi-directioneel laden in samenwerking met een partner ingezet bij Leidsche Rijn in Utrecht. Deze ontwikkeling is cruciaal om de energiebalans van wijken in de toekomst veilig te kunnen stellen.

11.  Het aantal abonnementen uit datagedreven diensten in de gebruiksfase groeit elk jaar met 50%.

Bij Bouw & Techniek heeft de groei van Beyond Eyes-dienstverlening bij zijn klanten ook in 2022 een mooie ontwikkeling laten zien. Zo is het aantal gebouwen waar met Beyond Eyes-dienstverlening gewerkt wordt, met 49% gegroeid naar 330 gebouwen. Het aantal abonnementen is met 13% gegroeid naar 141 abonnementen in totaal, verdeeld over 102 unieke bedrijven.

Eind 2022 heeft Beyond Eyes daarnaast de aanbesteding ‘Werkplek- en ruimtesensoren’ van ProRail definitief gegund gekregen. Begin 2023 wordt gestart met de implementatie van 4.500 sensoren op zeven verschillende locaties. Hierbij wordt data verzameld met als doel een optimale werkplek op kantoor te creëren en efficiënt gebruik van kantoren te realiseren.

Naast Heijmans en CSU heeft nu ook PreZero zich aangesloten als derde familielid van Beyond Eyes. Daarmee breidt Beyond Eyes haar datagedreven facilitaire diensten uit met afvalmanagement. Met de toetreding van PreZero wordt er weer een grote stap gezet in het verder verduurzamen van facilitaire processen van organisaties.

Bij Infra zijn vijf al langjarige lopende abonnementen met nog eens drie tot vier jaar verlengd. Dit onderstreept het belang dat de abonnementen uit datagedreven diensten langjarige stabiele inkomsten genereren. Daarnaast volgen uit de vijf bovengenoemde diensten zes abonnementen. Samen met twee nog lopende diensten is het aantal abonnementen daarmee in 2022 tot dertien gegroeid.

Bij Vastgoed zijn er in 2022 vanuit de datagedreven diensten 573 abonnementen uitgegeven aan particuliere kopers/gebruikers van een Heijmans woning.

• *Dit percentage heeft betrekking op opgaves in de realisatiefase.

12.  In 2025 hebben we ten opzichte van 2020 50% van de uren on-site verschoven naar off-site.

De verschuiving van on-site uren naar off-site uren is een maatstaf voor de beoogde industrialisering en standaardisering. Daarmee behalen we doelstellingen met betrekking tot veiligheid, duurzame inzetbaarheid, kwaliteit van geleverde producten en verminderen we faalkosten.

In 2022 blijven we wat betreft het Heijmans Woonconcept (grondgebonden conceptwoningen - HWC) met 689 gemonteerde casco’s in lijn met het aantal van 2021. Het absolute aantal ligt iets lager, omdat vijf pilotprojecten van totaal 38 woningen in ons nieuwe concept Horizon (grondgebonden woningen in hout) zijn gerealiseerd. Daarnaast zijn ook elementen van woningen voor externe opdrachtgevers geproduceerd. 

Tevens zijn er flinke stappen gezet met onze gestapelde concepten (appartementencomplexen). Zo is in november met corporatie Kleurrijk Wonen de overeenkomst getekend voor de eerste 43 Huismerk appartementen in Culemborg, ons gestapeld concept met galerij-ontsluiting voor de betaalbare (huur)markt. De volgende projecten in onder meer Arnhem en Culemborg zijn inmiddels volop in ontwikkeling. Ook het Heijmans Appartementen Concept met portiekontsluiting voor de stedelijke (herontwikkelings-)gebieden gaat richting uitontwikkeling en realisatie. Met een breed palet aan appartementtypen en plattegronden zijn we in staat om ook aan deze opgaven een conceptmatige invulling te geven, zoals in Den Haag Zuid West (Dreven, Gaarden, Zichten), de Lodewijk van Deijsselbuurt in Amsterdam en Overvecht in Utrecht. Eind 2022 zijn er 629 Heijmans Appartementen Concept-woningen in ontwikkeling.

Binnen de concepten wordt, waar mogelijk, ingezet op prefab onderdelen, geproduceerd of samengesteld in de fabriek van onze bij de concepten betrokken co-makers. Voor zowel de grondgebonden als de gestapelde producten wordt het casco, het dak en (een groot gedeelte van) de gevel in prefab aangeleverd voor alleen de montage op de bouwplaats. Daarnaast wordt continu bekeken welke onderdelen verder geprefabriceerd kunnen worden; zo wordt bij de Heijmans Woonconcept-woningen een pilot uitgevoerd met onder meer een kant-en-klaarvloer (inclusief installaties af fabriek en er is geen afwerkvloer meer nodig) en de inzet van prefab binnenwanden. Dit levert naast de hierboven genoemde doelstellingen ook nog eens circulair voordeel op omdat minder materiaal nodig is, er minder afval is en de binnenwanden van biobased materiaal in plaats van gasbeton zijn.

Ook is er in 2022 hard gewerkt om de overgenomen fabriek gereed te maken voor de productie van Heijmans Horizon-woningen vanaf 2023.

Een groeiend deel van de productie verschuift daarmee van on-site naar off-site, niet alleen voor wat betreft conceptmatig naar industrieel (in onze eigen fabriek) maar ook voor zowel grondgebonden als gestapeld.

7.2.3Verduurzamen

Als toonaangevende partij in de sector willen we een leidende rol spelen in de verduurzaming van de leefomgeving. We kunnen het verschil maken door duurzaam te ontwerpen, met oog voor alternatieve en decentrale energiewinning, efficiënt (her)gebruik van resources en optimaal comfort en beleving. Ons uitgangspunt daarbij is onze strategie ‘Makers van een gezonde leefomgeving’, geconcentreerd rondom energie, materialen en ruimte. Het uiteindelijke doel is niet langer te onttrekken, maar juist toe te voegen aan de leefomgeving en daarmee nog meer waarde toe te voegen.

13.  Vanaf 2023 is Heijmans CO₂-neutraal. Eventuele restwaarde wordt gecompenseerd.

Met de doelstelling om na 2023 CO₂-neutraal te kunnen produceren zou Heijmans voldoen aan de geprojecteerde science based target van COP21 die vraagt om een lineaire reductie van CO₂-uitstoot van meer dan 4,2% per jaar. In 2022 hebben we een reductie van 6,9% bereikt (scope 1 en 2) ten opzichte van 2021. Over 2021 en 2022 samen een reductie van 13,2%.

We hanteren het Green House Gas (GHG)-protocol voor het in kaart brengen van onze footprint en rapporteren hier ook jaarlijks over in de GHG-rapportage. In dit protocol wordt uitgegaan van scope 1, 2 en 3 emissies.

De strategie van Heijmans om de uitstoot van CO₂ terug te brengen bestaat uit het vergroten van de hoeveelheid zelf opgewekte duurzame energie, het verbeteren van de energie-efficiency van de productie en tenslotte het hoogwaardig compenseren van het restant van de scope 1- en 2-emissies. Ten aanzien van de scope 3 emissie zijn met name de ambities vanuit de producten die we zelf ontwikkelen van belang (Vastgoed), evenals het maken van de goede ontwerpkeuzes en het toepassen van duurzame materialen.

De ontwikkeling van de scope 1- en 2-emissies in de afgelopen jaren is weergegeven in de volgende tabel:

Scope 1-emissies

Een belangrijke component van de scope 1-uitstoot van CO₂ is het eigen wagenpark. Door het gevoerde beleid daalt de CO₂-uitstoot al enkele jaren. We hebben hier nog een extra impuls aan gegeven met het besluit om vanaf 1 januari 2023 alleen nog elektrische leaseauto’s met geel kenteken toe te staan en de langlopende contracten in te korten. Wel is er een uitsteleffect door de langere levertijd van de elektrische auto’s en zien we na Corona weer een toename van het aantal gereden kilometers. Daar waar elektrificatie nog geen optie is (deel van de grijze kentekens) wordt ingezet op de toepassing van HVO (biodiesel), hetgeen een reductie van de CO₂-uitstoot oplevert van circa 90% ten opzichte van reguliere diesel. De dekking van tankstations waar HVO getankt kan worden is echter nog onvoldoende.

Ten aanzien van de uitstoot van CO₂ op de bouwplaatsen is met name het materieel dat nu nog op diesel functioneert debet. We hebben daarom een intensief investeringsprogramma opgezet voor het emissieloos maken van het machinepark en materieel. Leveringsproblemen en nog lopende innovatieprojecten om met name groot materieel met behoud van specificaties te elektrificeren, spelen hierbij soms een vertragende rol.

Scope 2-emissies

De inkoop van gas en elektriciteit vormt normaal gesproken het grootste deel van de CO₂-emissies binnen scope 2. Sinds enkele jaren heeft Heijmans de elektriciteit echter volledig vergroend, waardoor de uitstoot hiervan verwaarloosbaar is. Daarnaast wekken we zelf ook energie op. De hoeveelheid zelf opgewekte energie op kantoren is de afgelopen jaren toegenomen. In totaal hebben de Heijmans-panden de afgelopen jaren al circa 300 MWh aan elektriciteit geproduceerd. De komende jaren wordt dit verder uitgebreid, door bijvoorbeeld parkeerplaatsen te gaan gebruiken voor energieopwekking. Dit is in lijn met de verwachte stijging van het elektriciteitsgebruik door elektrificatie van het wagenpark en materieel.

Opwek per locatie 2022 (kWh per jaar)

Ten slotte is dit jaar voor het eerst ook groen gas ingekocht wat voor een verdere reductie in scope 2 heeft gezorgd.

Scope 3-emissies

De emissies van scope 3 zijn onder te verdelen in upstream en downstream. De upstream-emissie is vooral te beïnvloeden door het maken van de juiste materiaalkeuzes en door duurzaam in te kopen. Vaak is hierbij de invloed minder direct dan bij de scope 1-2 emissie als het gaat over ambitie, concurrentie en betaalbaarheid.

De downstream-emissie wordt vooral veroorzaakt door de uitstoot die de geproduceerde producten nog hebben na verkoop of oplevering aan onze klanten. Dit zijn in het geval van Heijmans vooral opgeleverde woningen en utiliteitsgebouwen. Hoewel we via Vastgoed bij woningen vaak wel directe invloed kunnen uitoefenen op de specificaties van het product, zijn we bij utilitaire gebouwen veel afhankelijker van de ambities van onze klanten.

Als indicator voor de scope 3 downstream-emissies meten we de gemiddelde CO₂-uitstoot van de opgeleverde woningen. Dit is één van onze kpi’s gekoppeld aan bankconvenanten. Voor 2022 zijn we uitgekomen op 932 kg CO₂ per jaar per opgeleverde woning. Daarmee realiseren wij al een reductie van 34% ten opzichte van de basis zoals die in het bankconvenant in 2020 is afgesproken (1409 kg CO₂ per opgeleverde woning per jaar). Dit terwijl de doelstelling in het convenant voor 2024 op 30% staat. Ten opzichte van 2021 betekent dit een reductie van 9% (1021 kg CO₂ per opgeleverde woning per jaar).

De verwachting is dat door de aangescherpte ambitie voor het ontwikkelen van woningen deze indicator de komende jaren verder blijft dalen.

Voor het in kaart brengen van de scope 3 upstream is een vertaalslag gemaakt van de inkoopspend en de verschillende te onderscheiden categorieën naar een inschatting van de CO₂-uitstoot per categorie. Dit geeft een eerste indicatie van de grootte van een aantal belangrijke elementen van de scope 3 upstream, maar dit is een eerste inschatting en dit zal de komende jaren nog verder verfijnd en vervolledigd moeten worden. Onder meer door het uitvoeren van ketenanalyses en het verbeteren van de meetsystematiek voor materialen en diensten in Nederland. Vanuit het GHG-protocol kan de vertaalslag gemaakt worden naar de specifieke categorieën.

De belangrijkste componenten zijn de inkoop van beton, ingehuurd materieel, ingekochte metalen (damwanden, wapening) en ingekocht asfalt en de emissies die hiermee samenhangen (transport, verwerking).

Voor verschillende productgroepen zoals asfalt, beton en afval zijn er roadmaps/verbeterprogramma’s om de CO₂-uitstoot in de komende jaren verder terug te dringen.

14.  In 2023 kunnen we emissieloos produceren, in 2030 doen we dit op al onze opgaves.

In CO₂-reductie hebben we al behoorlijke slagen gemaakt en daaraan blijven we werken. We constateren op dit terrein overigens verschillende ambities binnen de categorieën opdrachtgevers.

Emissieloos produceren gaat vooral om het vervangen van gebruikte verbrandingsmotoren in ons materieel door elektrische motoren. Deze kunnen dan voor hun energievoorziening worden gevoed door batterijen of door bijvoorbeeld waterstof. Hierbij komt dan geen stikstof of fijnstof vrij vanwege verbrandingseffecten. De belangrijkste maatregelen hiervoor zijn het elektrificeren van het wagenpark en het investeringsprogramma voor de elektrificatie van het materieel. Vanaf 2023 hebben we alleen nog elektrische personenvoertuigen in de nieuwe lease en worden bestaande leasecontracten ingekort. Het investeringsprogramma voor het materieel heeft inmiddels geleid tot de aanschaf van elektrisch materieel, van klein (trilplaten, heftrucks) tot groot (rupskraan). Dit materieel wordt ook al volop ingezet, bijvoorbeeld ten behoeve van het project A1 Apeldoorn - Twello voor Rijkswaterstaat.

15.  In 2023 kunnen we 100% energieneutrale oplossingen leveren aan onze klanten.

We zien dat het aantal klanten dat vraagt om energieneutrale oplossingen toeneemt. We bieden actief oplossingen aan om invulling te geven aan deze klantvraag. Dit doen we gevraagd en ongevraagd.

Zo hebben we bij Heijmans Energie dertig projecten in ontwerp, voorbereiding, realisatie en uitvoering, waarbij het in totaal gaat om drieduizend woningen. In 2022 hebben we een belangrijke basis gelegd door twintig woningbouwprojecten zelf van een duurzame energievoorziening te voorzien en de bewoners voor de komende dertig jaar van warmte en koude te voorzien. Door een koppeling met zonnepanelen kunnen we er in 2023 voor zorgen dat we energieneutrale woningen aanbieden aan onze klanten. Tevens zijn we gestart met de installatie van een smart grid op gebouwniveau als proefopstelling op ons eigen kantoor Hive in Rosmalen. In 2023 wordt dit smart grid verder vormgegeven, zodat we onze klanten op gebouw- dan wel wijkniveau energieneutrale oplossingen kunnen bieden.

Voorbeelden van energieneutrale woningbouwprojecten die we in 2022 hebben opgeleverd, zijn: Maanwijk in Leusden, Park van Buijsen, Fase 4 Keijzershof in Pijnacker, Culemborg Parijsch, Forteneiland West en Fase 2 Ruijtershof in Eemnes. Bij Utiliteit is de Science Campus in Leiden een mooi voorbeeldproject.

• *Voor bold statement 14 zijn geen kwantitatieve kpi’s bepaald.

16.  Bij al onze aanbiedingen rekenen we uit wat de milieuprestatie is. In 2023 leveren we die standaard mee aan onze klanten.
We maken aan de hand van de MPG (MilieuPrestatie Gebouwen) een milieuprestatieberekening voor alle woningen (grondgebonden en gestapeld) die commercieel worden afgerond (einde ontwerpfase/start verkoop).
Binnen Heijmans Vastgoed is besloten per 1 juli 2022 alle projecten met grondgebonden woningen die in de verkoop gaan minimaal CO₂-neutraal te maken.
In 2022 heeft Heijmans Infra voor 37 aanbiedingen de milieuprestatie uitgerekend. Het zwaartepunt van de aanbiedingen is aangeboden aan Rijkswaterstaat Grote Projecten en Onderhoud.

17.  In 2021 zijn alle verpakkingen in onze bouwprojecten 100% herbruikbaar of recyclebaar.
Daar waar we ons tot nu toe vooral gefocust hebben op het recyclen van restmaterialen zoals folies, waar we in 2021 onze doelstelling 100% hebben gehaald, denken we nu na over vervolgstappen op het gebied van recyclen door middel van herbruikbare materialen zoals pallets en kratten.

18.  In 2023 zijn al onze grondgebonden woningen 100% circulair, in 2030 geldt dat ook voor onze niet-grondgebonden woningen.
In 2022 hebben wij, voor het laatste jaar, de CPG-score (CirculariteitsPrestatie Gebouwen) bepaald voor álle grondgebonden woningen. Hierbij is een gemiddelde score behaald van 7,5. Tevens is voor alle grondgebonden woningen de MPG-score bepaald en hieraan gerelateerd de materiaalgebonden CO₂-emissies. Ook is voor alle conceptwoningen, aan de hand van materiaalstroomanalyses, het percentage primaire grondstoffen inzichtelijk gemaakt. Vanaf 2023 stappen we over op nieuwe kpi’s omdat deze ons in staat stellen om de strategie naar 100% circulair bouwen vorm te geven. Zo zullen wij vanaf 2023 de materiaalimpact van de grondgebonden woningen terugdringen, door de MPG-score, de materiaalgebonden CO₂-emissies en het aandeel primaire grondstoffen jaarlijks te verlagen. 

Deze bold statement van 100% circulaire grondgebonden woningen is zeer ambitieus en niet haalbaar gebleken; ook als we dat afzetten tegen de maatschappelijke maatstaven. Het is op dit moment niet realistisch binnen een gezonde bedrijfsvoering dat we jaarlijks voor de duizenden woningen die we realiseren geen primaire grondstoffen meer inzetten en de gebruikte materialen allemaal herbruikbaar zijn. Dit blijft onze ambitie en we blijven zoeken naar oplossingen om hier te komen, maar dit zal de komende jaren nog niet realiseerbaar zijn.

In het grondstoffenakkoord is voor Nederland de ambitie vastgelegd om in 2050 volledig circulair te zijn, waarbij géén primaire grondstoffen nodig zijn (dus secundair door hergebruik en recycling, en inzet van hernieuwbare grondstoffen zoals hout). In 2030 willen we op 50% staan. Voor de hieraan gelinkte Transitieagenda Bouw wordt niet alleen gekeken naar het terugdringen van primaire grondstoffen, maar ook het verlagen van de milieuprestatie (MPG/materiaalgebonden CO₂).

Voor de grondgebonden woningen hebben we daarom gekozen voor haalbare kpi’s rondom de MPG en het terugdringen van het aandeel primaire grondstoffen, die in lijn zijn met de hierboven genoemde nationale ontwikkelingen. Dit jaar starten we ook met het onderzoeken van gestapelde woningen, al voegen we hier voor nu nog geen kpi aan toe.

19.  In 2023 passen we circulair asfalt en beton toe; in 2030 bouwen we er in 100% van onze opgaves mee.

Bij Bouw & Techniek is voor de betoncasco’s van het Heijmans Woonconcept dit jaar 48% betongranulaat toegepast als grindvervanger. Bij de Rabobank heeft Utiliteit een innovatief circulair betonmengsel toegepast. Hierbij is secundair zand en grind ingezet, waardoor 80% van alle grondstoffen een secundaire herkomst hebben.

Over het algemeen wordt in de markt beton samengesteld op basis van 100% primaire grondstoffen. In verschillende tenders en projecten zijn circulaire betonvoorstellen ingediend. Een aantal van deze initiatieven zal tot uiting komen in 2023. Op circulair asfalt is een verdere verhoging van het circulariteitspercentage afgeremd door de benzeenproblematiek, die in het bijzonder aanwezig is bij hoge recyclingpercentages. Dit geldt voor bijna alle grote asfaltcentrales in Nederland en is dus een marktbrede uitdaging. Door de inzet van koolfilters kan AsfaltNu (een deelneming van Heijmans en BAM) de benzeen verlagen waardoor weer meer asfalt gerecycled kan worden.

20.  Vanaf 2021 scoren al onze gebiedsontwikkelingen een Greenlabel score van A.

Sinds 2018 werkt Heijmans intensief samen met NL Greenlabel. NL Greenlabel staat voor een aantoonbare, duurzame leef- en werkomgeving. Met de NL Gebiedslabel- en NL Terreinlabelmethode wordt samenhangende duurzaamheid in de openbare ruimte en terreinen inzichtelijk gemaakt. Heijmans werkt in alle gebiedsontwikkelingen waar ze zelf de grondexploitaties doet met de NL Gebiedslabelmethode mits het gebied groot genoeg is. Indien het gebied kleiner is wordt gewerkt met de NL Terreinlabelmethode.

Dit stelt ons in staat alle betrokkenen mee te nemen in onze ambitie, zodat gedurende het proces de focus op de duurzaamheidsthema’s blijft. Hiermee wordt samenhangende duurzaamheid expliciet onderdeel van het ontwikkelproces door onafhankelijke monitoring/beoordeling. Met het inzetten van de methodiek verdwijnt de vrijblijvendheid en kan actief gestuurd worden op samenhangende duurzaamheid.

De methode helpt om bewust duurzame keuzes te maken en deze te onderbouwen. Inmiddels is de methodiek van NL Greenlabel volledig omarmd en wordt binnen een groot scala aan projecten gewerkt met de methodes van NL Greenlabel.

In deze tabel staat een overzicht van de huidige stand van zaken per project:

Ook in de verwervingsfase wordt in toenemende mate gewerkt met de systematiek van NL Greenlabel. Tijdens de eerste overleggen wordt al gebruikgemaakt van het tenderadvies van NL Greenlabel, zoals bijvoorbeeld bij de tender Baarnsche Zoom in Baarn. Hierdoor wordt reeds in een vroege fase rekening gehouden met de zeven thema’s, waardoor borging binnen het totale proces van de ontwikkeling steeds meer behouden blijft. Deze thema’s zijn: Ontwerp Realisatie & Beheer, Producten & Materialisatie, Energie & Klimaat, Bodem & Water, Biodiversiteit, Mens & Omgeving en Borging. Per thema kan op drie onderdelen punten gescoord worden, welke aangetoond dienen te worden door Heijmans. Al deze punten bij elkaar opgeteld leidt tot een score tussen de G en A, waarbij Heijmans streeft naar een score A of B in de in de ontwerp/realisatiefase voor die ontwikkelingen die onderdeel zijn van onze grondexploitaties.

Ecologie, bodem en water kunnen aan het begin van een traject in kaart gebracht worden door middel van de EBW (Ecologie, Bodem- en Water)-scan. Dit initiatief is een samenwerking tussen Vastgoed en Infra, waardoor al in een vroeg stadium gestuurd kan worden op lokale landschappelijke kenmerken, zodat bestaande natuur minimaal behouden blijft, en waar mogelijk versterkt wordt.

Tot slot is in 2022 met NL Greenlabel gewerkt aan een Heijmans dashboard in Tygron. Het Tygron Geodesign Platform combineert (geo-)data, modellen en applicaties en geeft daarmee meer inzicht over de projecten (‘parametrisch en generated design’). Dit dashboard ondersteunt in het gebiedslabelproces, voorziet de ontwikkelaar van veel informatie over het gebied en geeft inzicht in hoe het gebied gaat reageren op nieuwe ontwerpen. De verwachting is dat het Heijmans-dashboard in Tygron vanaf het tweede kwartaal 2023 gereed is om uit te rollen binnen de organisatie en dat dan ook hiermee pilots gedraaid kunnen worden.

21.  In 2023 leiden al onze ingrepen in de gebouwde omgeving tot een verbetering van de plaatselijke biodiversiteit, klimaatadaptatie en veiligheid.

In 2022 hebben wij in circa twintig nieuwe projecten initiatieven toegepast voor klimaatadaptatie en biodiversiteit. Hierbij gaat het niet alleen om onze showcases; infra-projecten in Nijmegen, Arnhem en de onlangs verkregen opdracht Kazernekwartier Venlo laten zien dat de vraag naar natuurinclusieve oplossingen toeneemt.

De resultaten van onze inspanningen willen wij meetbaar maken. Daarvoor werken we met diverse partijen samen. Zoals bij Vijfsluizen in Vlaardingen, waar we op het vlak van bodemkwaliteit met Naturalis samenwerken. In Maanwijk in Leusden hebben we een samenwerking met Earth Watch op het gebied van biodiversiteit.

Wij kijken steeds vaker vanuit onze integrale aanpak voor gebiedsontwikkeling naar de opgave om tot proposities, bestaande en nieuwe, te komen waarin meerdere Heijmans bedrijfsstromen en kennis samen komen. Een mooi voorbeeld met zichtbare resultaten is het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. Naast onderhoud en beheer van het gebouw, zijn de ontwikkeling en monitoring van het omliggende landschapspark essentiële onderdelen van het langjarige contract. Enkele tastbare voorbeelden voor 2022 zijn de eerder genoemde groen-blauwe bedrijventerreinen, de realisatie van natuur- en klimaatinclusieve waterbergingen in meerdere projecten en SOCIAAL GROEN. In SOCIAAL GROEN hebben we onze krachten gebundeld met ZOwonen, IVN en LOS stadomland met als doel de gezondheid van bewoners, biodiversiteit en klimaatadaptatie in de gemeente Sittard-Geleen te bevorderen. Ook de buitenwereld ziet onze inspanningen. In 2022 zijn wij door de Vereniging van Duurzaam Beleggen uitgeroepen tot koploper op het gebied van biodiversiteit.

22.  We passen onze nieuwste oplossingen elk jaar toe in drie opgaves die daarmee nieuwe showcases van een gezonde leefomgeving worden.

De eerder genoemde showcase Maanwijk in Leusden is inmiddels opgeleverd, maar nog niet afgerond. Wij willen namelijk langer betrokken blijven in de gebruiksfase om te kunnen leren van wat we bedacht en gemaakt hebben, en de impact hiervan op een gezonde leefomgeving. In Maanwijk doen we dat onder andere in samenwerking met de Universiteit Utrecht. Vanuit de Kennis Hub Gezond Stedelijk Leven is de Universiteit Utrecht betrokken bij dit project. Zij gaan na oplevering van de wijk twee jaar lang meten op aspecten van sociale cohesie en hoe onze ingrepen daar wel of niet aan bijdragen.

Ook in 2022 hebben we weer vier showcases gerealiseerd:

• Willemspoort Zuid in ’s-Hertogenbosch: een samenspel tussen stad, natuur en design.

• De Haese in Sittard Geleen: duurzame voedselproductie door oprichten kleinschalig boerenbedrijf in het plangebied. De oprichting in de vorm van een coöperatie, met inmiddels 141 huishoudens die deelnemen.

• Heeren van Essen in Middelburg: het eerste project met Terreinlabel A is in de verkoop. Focus op collectieve buitenruimte, inrichting vanuit klimaatadaptatie en lokale biodiversiteit inclusief circulaire buurthub.

• A1 Apeldoorn-Twello: een grote emissieloze infra-opgave. Minder stikstof leidt tot een verbetering van de biodiversiteit en een gezonde leefomgeving. Daarnaast wordt ingezet op ecologische oplossingen om de biodiversiteit te bevorderen en een waterberging te creëren langs de snelweg.

• Amsterdam-De Verbinding (Spaarndammerhart): een project dat zich kenmerkt door een hoge kwaliteit, duurzaamheid en diversiteit aan woningen en bewoners architectuur, waar kunst en natuur perfect samen komen. Het project heeft de Amsterdamse Nieuwbouwprijs 2022 gewonnen, de publieksprijs voor nieuwbouw in de stad.

• *In 2021 was dit een kwalitatieve kpi.

7.3Financiële resultaten

Omzet en onderliggende EBITDA

In een jaar dat gekenmerkt werd door geopolitieke en macro-economische volatiliteit, wist Heijmans haar resultaat opnieuw te verhogen. De omzet steeg met bijna 4% van € 1.748 miljoen naar € 1.812 miljoen. Alle bedrijfsstromen lieten volumegroei zien, met uitzondering van Infra.

Weliswaar was er over de brede linie enige margedruk als gevolg van prijsstijgingen van arbeid, energie en materialen, maar door het opnieuw uitblijven van materiële verliesprojecten lieten alle bedrijfsstromen een goede winstgevendheid zien in lijn met de strategische bandbreedtes. Gegeven de marktomstandigheden is dat een goede prestatie. De afdeling Inkoop werd geconfronteerd met schommelingen in inkooprijzen en leveringsproblemen maar slaagde er desondanks in om kritieke leveranties tijdig op de bouwplaatsen beschikbaar te krijgen. Binnen tendermanagement en contractmanagement werd de juiste focus gelegd door bijvoorbeeld indexeringsafspraken te maken met opdrachtgevers. Ook maakte Heijmans proactief reeds Aerius berekeningen, waardoor de impact van de Porthos-uitspraak inzake stikstofbeleid in november niet als een verrassing kwam voor onze bedrijfsvoering. Door risicomanagement de laatste jaren steeds verder in te bedden in de bedrijfsstromen en de stafafdelingen zijn we beter bestand geworden tegen externe schommelingen. Dat vertaalt zich in stabielere en meer voorspelbare prestaties hetgeen inmiddels wordt versterkt door circa 30% recurring business. Heijmans streeft naar onderliggende EBITDA-marges van 4% - 6% voor al haar productieactiviteiten en 6% - 8% voor haar vastgoedontwikkelingsactiviteiten en wist in 2022, evenals in 2021, binnen alle bedrijfsstromen aan deze streefmarges te voldoen.

De onderliggende EBITDA steeg in 2022 van € 106 miljoen naar € 126 miljoen. Opnieuw lieten alle bedrijfsstromen een stijging van de onderliggende EBITDA zien, al werd de stijging bij Infra veroorzaakt door de gedeeltelijke vrijval van € 19 miljoen van een in 2021 genomen voorziening voor het Wintrack II-project.

Infra

Een van de grotere projecten die in 2022 werd afgerond was de renovatie van de Piet Heintunnel. Deze 1.500 meter lange verkeerstunnel in hartje Amsterdam werd in december heropend. Een nieuw groot project waarvan de aanbesteding werd gewonnen, was de renovatie van Knooppunt Nieuwe Meer, eveneens in Amsterdam. Heijmans realiseert dit project tezamen met TriAX-consortiumpartners. De opdracht heeft een contractwaarde van circa € 350 miljoen. Het Heijmans aandeel hierin bedraagt een derde deel. De verbreding van de snelweg A1 bij Twello werd eind 2022 aangevangen. Het veertien kilometer tellende stuk snelweg tussen Apeldoorn-Zuid en Twello wordt verbreed met maximale beperking van emissies. Heijmans mag als één van in totaal zes preferred suppliers de uitbreiding en verzwaring van het hoogspanningsnet van TenneT in Nederland uitvoeren. De in december ondertekende raamovereenkomst EU-302 Civiel Werk Kabelverbindingen heeft een initiële looptijd van acht jaar en een totale contractwaarde voor de preferred suppliers tezamen van € 800 miljoen. 

Voor het eerst in de geschiedenis oversteeg het Infra orderboek de € 1 miljard. Het volume daalde conform verwachting met ongeveer 10% van € 738 miljoen naar € 661 miljoen, hetgeen primair werd veroorzaakt door tijdelijk minder volume in grote integrale projecten. Het volume zal in 2023 herstellen doordat de A1 Apeldoorn - Twello volop in productie komt en het Knooppunt Nieuwe Meer wordt opgestart. De onderliggende EBITDA in Infra steeg van € 41 miljoen naar € 55 miljoen. Waar in 2021 sprake was van een genomen voorziening voor het Wintrack II-project van € 34 miljoen was in 2022 sprake van een vrijval van € 19 miljoen op deze voorziening. Gecorrigeerd voor dit effect was er een terugval in onderliggende EBITDA, mede als gevolg van lagere omzet in deze bedrijfsstroom. De EBITDA-marge bij Infra steeg van 5,6% in 2021 naar 8,3% in 2022.

Bouw & Techniek

Op de campus van de TU Eindhoven werd gestart met de bouw van 735 studentenwoningen na het toekennen van de omgevingsvergunning. In Amsterdam werd een aanvang gemaakt met de oplevering van de eerste woningen en commerciële ruimtes in het Vertical woontorenproject. Het utilitaire projectenbedrijf van Heijmans heeft in december het hoogste punt gevierd voor de nieuwbouw van de Science Campus in Leiden. Deze aanzienlijke uitbreiding voor de universiteit van Leiden wordt naar verwachting in het najaar van 2023 opgeleverd.

Eerder in het verslagjaar werd een belangrijke mijlpaal bereikt met de heropening van Paleis Het Loo dat na een forse renovatie kon worden opengesteld voor publiek. De overname door Heijmans van de energieneutrale fabriek voor houtskeletbouwwoningen uit Heerenveen werd afgelopen zomer voltooid. Het bedrijfsonderdeel Services realiseerde als huisvestingspartner van tal van bedrijven en overheidsinstellingen technische onderhoud- en beheerwerkzaamheden. Zo konden de productie- en kantooromgevingen van bijvoorbeeld chipmachinefabrikant ASML in en rondom Veldhoven blijven draaien.

In Bouw & Techniek steeg het volume van € 789 miljoen naar € 933 miljoen, met verhoudingsgewijs navenante omzetstijgingen binnen zowel Woningbouw als Utiliteit. Bij Woningbouw werden diverse nieuwe projecten opgestart. Binnen utilitaire projecten herstelde het volume zich na een terugval in 2021 zoals verwacht. Het onderdeel Services liet evenals voorgaande jaren een stabiele groei zien. Gedreven door het hogere volume steeg de onderliggende EBITDA in Bouw & Techniek van € 34 naar € 38 miljoen. Dit is inclusief de opstartkosten voor de houtskeletbouwfabriek. Deze bedroegen in 2022 ongeveer € 5 miljoen, exclusief de afschrijvingslast op gemaakte investeringen.

Vastgoed

In het gebiedsontwikkelingsproject De Kuil in Rotterdam verkocht Heijmans afgelopen jaar 76 huurappartementen aan woningbouwcorporatie Vesteda. Het overgrote deel (70 stuks) daarvan zitten in het middenhuursegment en sluiten aan bij het actieplan van de gemeente Rotterdam dat toewijzing en een maximale huurprijs regelt. Tevens verkocht Heijmans de bijbehorende commerciële ruimtes aan Vesteda voor dit project. In Rotterdam (project Nieuw Kralingen), Zutphen (project Pracht) en Utrecht (project Bellevue) werd gestart met de verkoop van nieuwbouwwoningen en -appartementen. In Den Haag Zuidwest kon worden gestart met het project Dreven, Gaarden en Zichten. Projecten waar op industriële schaal gemaakte Horizon woningen werden verkocht waren Culemborg (47 vrije sector woningen) en Bouwstroom Eindhoven (88 huurwoningen). De Horizon woningen betreffen onze zelfgebouwde houtskeletbouwwoningen. 

Vastgoed liet een omzetstijging zien van € 548 miljoen naar € 570 miljoen, gedreven door de goede bouwvoortgang op werken in uitvoering. De onderliggende EBITDA steeg van € 36 miljoen naar € 42 miljoen, hetgeen een verbetering van de marge betekende van 6,6% naar 7,4%. Vanaf de tweede helft van het jaar was wel sprake van een lichte kentering op de huizenmarkt, ingegeven door snel oplopende hypotheekrentes en impact op het consumentenvertrouwen. Dit resulteerde in lagere woningverkopen. In 2022 werden uiteindelijk 1.811 woningen verkocht, waarvan 671 aan particulieren. De terugval ten opzichte van 2021 (2.682 verkochte woningen) was met name zichtbaar in het particuliere segment. Het zakelijke segment inclusief woningbouwcorporaties bleef met 1.140 verkochte woningen op niveau. Op basis van de meest recente NVM cijfers kan worden geconcludeerd dat de vraag naar en de prijsniveaus van energiezuinige nieuwbouwwoningen zich aanmerkelijk beter ontwikkelt dan voor bestaande woningen, waarbij de fors gestegen energiekosten naar verwachting een grote rol spelen. 

Op holdingniveau resulteert ieder jaar een saldo dat enerzijds bestaat uit niet-doorbelaste kosten aan de sectoren en anderzijds uit intercompany eliminaties die plaats dienen te vinden. Het saldo van deze kosten steeg in 2022 van -/- € 4 miljoen naar -/- € 9 miljoen. In deze stijging zitten onder meer de verhoogde energielasten van de Heijmans bedrijfsgebouwen en eenmalige extra personeelslasten als gevolg van extra compensatie aan het personeel als tegemoetkoming voor de gestegen kosten van levensonderhoud.

Operationeel resultaat

Het operationeel resultaat (EBIT) over 2022 komt uit op € 71 miljoen (2021: € 55 miljoen). De stijging was in alle bedrijfsstromen zichtbaar. Het operationeel resultaat werd in beperkte mate beïnvloed door herstructureringskosten als gevolg van met name kwalitatieve aanpassingen (€ 3 miljoen) en mutaties van enkele vastgoed- en grondposities (per saldo € 4 miljoen negatief). Heijmans beoordeelt de vastgoed- en grondposities periodiek op basis van de geldende verslaggevingsregels. Dit heeft geleid tot € 4 miljoen aan waarde-aanpassingen, hetgeen veroorzaakt werd door de afwaardering op een positie in Zuidplaspolder. Deze positie werd geconfronteerd met een nieuw gemeentelijk masterplan, waarbij diverse gronden die Heijmans in een samenwerkingsverband bezit niet langer voorbestemd lijken te worden voor woningbouw. De gronden zijn als gevolg van dit nieuwe masterplan afgewaardeerd naar agrarische waarde zoals gemeld bij de publicatie van de resultaten over het eerste halfjaar 2022.

Ten opzichte van 2021 stegen de afschrijvingen van € 34 miljoen naar € 39 miljoen. De hogere afschrijvingen houden verband met toegenomen investeringen in elektrisch materieel en investeringen in de nieuwe houtskeletbouwfabriek.

De opbouw van het operationeel resultaat is als volgt:

Financiële baten en lasten

Het saldo van financiële baten en lasten in 2022 was € 4 miljoen negatief (2021: € 5 miljoen negatief). Ten opzichte van het jaar ervoor waren er twee belangrijke mutaties. De rentelasten vielen met € 2 miljoen lager uit doordat de cumulatief preferente aandelen in de loop van 2022 volledig werden afgelost en ingetrokken. Daar tegenover stond een eenmalige financiële last van € 2 miljoen die het gevolg was van een afschrijving op een vordering die was verstrekt aan een ontwikkelcombinatie. De overige rentelasten en de rentebaten lagen in 2022 op een vergelijkbaar niveau als het jaar ervoor. De syndicaatslening werd in 2022, evenals in 2021, in het geheel niet gebruikt. Daarmee was de impact van de stijgende Euribor in de tweede helft van het jaar nagenoeg verwaarloosbaar. De rentelasten bestaan uit projectfinancieringen, geactiveerde fees in verband met herfinancieringskosten en kosten voor het beschikbaar houden van krediet, negatieve rentestanden op kasmiddelen en uit de rentelast voor leaseverplichtingen die het gevolg zijn van het toepassen van IFRS 16 ‘Leases’. De rentebaten relateren aan verstrekte leningen en de gekapitaliseerde rente van grondposities.

Resultaat deelnemingen

Het (netto)resultaat in joint ventures lag met € 7 miljoen in 2022 licht hoger dan het jaar ervoor, hetgeen gedeeltelijk verklaard werd omdat in 2021 het deelnemingsresultaat neerwaarts werd beïnvloed door een afwaardering in de asfalt joint venture AsfaltNu.

Winstbelastingen

De winst voor belasting lag met € 74 miljoen € 19 miljoen hoger in 2022 dan het jaar ervoor. De belastingdruk was in 2022 met 18,5% lager dan het nominaal tarief doordat het restant van € 19 miljoen aan niet gewaardeerde fiscale verliezen tot waardering werd gebracht. De netto-impact hiervan was ongeveer € 5 miljoen. In 2021 was de belastingdruk slechts 8,5%, omdat ook toen niet gewaardeerde verliezen tot waardering zijn gebracht op basis van de gestegen winstgevendheid en de gunstigere outlook voor de komende jaren. Doordat in 2022 alle compensabele verliezen tot waardering zijn gebracht, zal de belastingdruk in 2023 meer in lijn liggen met het nominaal tarief.

Nettoresultaat en beoogd dividend

Het nettoresultaat over geheel 2022 komt uit op € 60 miljoen, een stijging van 20% ten opzichte van 2021 toen € 50 miljoen werd behaald. De stijging van het nettoresultaat was enigszins lager dan de stijging van de onderliggende EBITDA omdat sprake was van een hoger niveau aan afschrijvingen en een hogere belastingdruk.

Heijmans stelt voor om over verslaggevingsjaar 2022 € 1,01 aan dividend per aandeel beschikbaar te stellen in de vorm van keuzedividend. Dit dividendvoorstel is in lijn met het dividendbeleid van Heijmans waarin een jaarlijkse payout ratio van 40% van het nettoresultaat wordt beoogd.

Cashflow

Ook de cashflowontwikkeling was opnieuw sterk. De operationele cashflow werd naast de goede prestaties gedreven door een sterke ontwikkeling van het werkkapitaal, dat in totaal in 2022 met € 39 miljoen verbeterde. Dit was ondanks het feit dat een kortere wettelijke betaaltermijn voor mkb-bedrijven van kracht werd. Heijmans heeft deze wettelijke regeling in de tweede helft van het jaar doorgevoerd. De balansimpact hiervan was ongeveer € 30 miljoen. De werkkapitaalontwikkeling werd met name positief beïnvloed door een afname met € 28 miljoen van de voorraad / onderhanden werk positie in Heijmans Vastgoed. Dit positieve effect op het werkkapitaal was te danken aan de goede voortgang die werd geboekt met de ontwikkeling van grondposities. De consequentie daarvan is wel dat de grondbank inmiddels een punt heeft bereikt dat ook in toenemende mate investeringen gedaan moeten worden. De nettoschuld is gedurende 2022 met € 60 miljoen verbeterd tot per saldo een € 151 miljoen nettokaspositie. Evenals de voorgaande jaren was de cashgeneratie daarmee groter dan de ingehouden winst, wat primair wordt verklaard door de afname van de grondbank.

Als gevolg van de sterke operationele cashflow en nettokaspositie werd gedurende het hele jaar, net als in de eerdere twee jaren, geen gebruik gemaakt van de syndicaatslening. De financiële kasstroom werd wel beïnvloed door de aflossing van de cumulatief preferente aandelen met € 30,7 miljoen. Aangezien deze financieringsstructuur boekhoudkundig als schuld classificeert, had deze aflossing een neutrale impact op de nettoschuld. De goede operationele prestaties tezamen met de sterke balansverhoudingen en kaspositie liggen ten grondslag aan het dividendvoorstel op een niveau van € 1,01 per aandeel.

Vermogen en financiering

De verkorte balans per 31 december op basis van geïnvesteerd vermogen is als volgt weer te geven:
 

Ondanks de goede winstgevendheid daalde de solvabiliteit op basis van het garantievermogen van 30% naar 29%. Dit wordt primair verklaard door twee factoren. In april en juli werden de cumulatief preferente aandelen – die onderdeel uitmaakten van het garantievermogen – in twee fasen afgelost en aansluitend ingetrokken. Ultimo 2021 bedroeg de uitstaande som nog € 30,7 miljoen en maakte daarmee ruim 3% van de solvabiliteit uit. Daarnaast was ultimo 2022 sprake van een balansverlenging van ruim € 100 miljoen ten opzichte van ultimo 2021. Dit wordt met name verklaard door een verdere toename van de kaspositie, én als gevolg van het feit dat het activiteitenniveau in december hoger lag dan voorgaand jaar, wat resulteerde in hogere debiteuren- en crediteurensaldi.

Duidelijk zichtbaar is dat de verbetering van de nettorentedragende schulden verklaard wordt uit de combinatie van ingehouden winsten, resulterend in de stijging van het eigen vermogen, en een verbetering van het werkkapitaal. De verschillende hoofdbestanddelen van de balans worden hierna nader toegelicht.

Geïnvesteerd vermogen: vaste activa

De samenstelling van de vaste activa op hoofdlijnen is als volgt:

Binnen de vaste activa was sprake van een toename met € 14 miljoen van de materiële vaste activa, die hoofdzakelijk bestaan uit bedrijfsgebouwen en terreinen, machines, installaties, groot materieel en overige vaste bedrijfsmiddelen. In het verslagjaar bedroegen de investeringen € 26 miljoen (2021: € 26 miljoen). Naast reguliere vervangings- en uitbreidingsinvesteringen in materieel, werd er met name geïnvesteerd in de elektrificering van het materieel en de inrichting en automatisering van de houtskeletbouwfabriek in Heerenveen. Binnen de overige vaste activa was een daling zichtbaar, die het gevolg was van een daling van de deelnemingen. Dit kwam enerzijds omdat in een vastgoeddeelneming een partner werd uitgekocht, waardoor de ontwikkelpositie is overgeheveld naar de voorraadpositie, en anderzijds door reguliere voortgang in de ontwikkeling van een aantal combinatieprojecten in Vastgoed. De overige vaste activa betreffen voor het merendeel deelnemingswaardes van joint ventures waarin Heijmans participeert.

Geïnvesteerd vermogen: werkkapitaal

Het werkkapitaal kwam ultimo 2022 uit op -/- € 116 miljoen (2021: -/- € 77 miljoen). De mutatie werd primair verklaard door een afname van de grondposities. De mutatie van de voorraadpositie wordt in de volgende paragraaf toegelicht.

Voorts is binnen het werkkapitaal duidelijk zichtbaar dat zowel de debiteuren als de crediteuren op een aanzienlijk hoger niveau waren dan ultimo 2021. Dit is met name een timingeffect omdat in de jaar-op-jaarvergelijking sprake was van een hogere omzet in december. De laatste jaren was de gemiddelde debiteurentermijn behoorlijk afgenomen en dit effect was in 2022 niet langer zichtbaar.  Naar verwachting speelt hierbij een rol dat de Euribor sinds de zomer niet langer negatief is waardoor klanten niet langer een financieel belang hebben om sneller dan de afgesproken betaaltermijn te betalen.  Sinds 1 juli 2022 is de wettelijke betaaltermijn aan midden- en kleinbedrijven (mkb) verkort van maximaal 60 naar maximaal 30 dagen, met een overgangstermijn van één jaar. Na de zomer heeft Heijmans de betaaltermijnen van haar relevante leveranciersbestand aangepast en in lijn gebracht met de nieuwe wetgeving, hetgeen voor grofweg de helft van het leveranciersbestand heeft geleid tot een kortere betaaltermijn met een totale balansimpact van ongeveer € 30 miljoen. Naar verwachting is het balanseffect van de nieuwe regelgeving per eind 2022 grotendeels zichtbaar in de crediteurenpositie.

Het werkkapitaalsbeslag van de bouwactiviteiten van Heijmans – dat wil zeggen de niet-vastgoed gerelateerde activiteiten – wordt primair bepaald door de snelheid van factureren, alsmede de snelheid waarmee uitgaande en inkomende facturen betaald worden. De snelheid van factureren is af te lezen uit de post ‘onderhanden werken’, die zowel aan de activazijde als de passivazijde op de balans staat. Als er per saldo sprake is van een creditpositie, dan is er Heijmans-breed sprake van door opdrachtgevers voorgefinancierde projecten. Bij orderintake is dit een nadrukkelijk streven en gedurende heel 2022 was sprake van een voorgefinancierde positie. De totale voorfinanciering steeg met € 16 miljoen, met name door de opstart van nieuwe werken in Bouw & Techniek. Per saldo blijft Heijmans op een prima niveau voorgefinancierd.

De samenstelling van het werkkapitaal is op hoofdlijnen als volgt:

Hoewel het werkkapitaal in enig jaar behoorlijke fluctuaties vertoont, is Heijmans er de afgelopen jaren in geslaagd om haar activiteiten en de daarmee samenhangende impact op het werkkapitaal minder seizoenafhankelijk te maken. De werkkapitaalbehoefte is in hoge mate project-specifiek en gerelateerd aan betaalschema’s van opdrachtgevers. De seizoensinvloeden in de bouwsector worden doorgaans verklaard door hogere activiteitenniveaus in het tweede en vierde kwartaal (met name door lagere productie tijdens de wintermaanden en zomermaanden), alsmede een verhoogd niveau van notariële transporten en afwikkeling van meerwerken voor balansdata. Hogere werkkapitaalvereisten gedurende het jaar leiden tot een hoger kapitaalbeslag dat, indien nodig, door Heijmans wordt ingevuld door gebruik te maken van een ‘Revolving Credit Facility’. Gegeven de omvang van de huidige nettokaspositie heeft Heijmans gedurende 2022 echter geen gebruik hoeven te maken van deze financieringsfaciliteit.

Voorraadpositie vastgoedontwikkeling

Binnen de vastgoedactiviteiten wordt het werkkapitaalbeslag voor een groot deel bepaald door de voorraadpositie, inclusief de gronden in ontwikkeling (woningen in voorbereiding en in aanbouw).

Deze post is exclusief de grondposities die gehouden worden in samenwerkingsverbanden, en als gevolg van IFRS 11 worden geclassificeerd onder de deelnemingen. De geconsolideerde voorraadpositie van Vastgoed daalde in 2022 met € 12 miljoen naar € 159 miljoen. De totale werkvoorraad van Vastgoed bevat naast posities in eigendom ook posities in de vorm van ontwikkelrechten en -verplichtingen en staat hieronder weergegeven.

Binnen de strategische grondposities was sprake van een daling met € 29 miljoen vanwege de verkoop van een groot bedrijventerrein in Hulst en tevens van reguliere voortgang in ontwikkelprojecten, die niet volledig werd gecompenseerd door investeringen in nieuwe posities. De voorraad woningen in voorbereiding en in aanbouw steeg met € 17 miljoen, wat een gevolg is van de doorlevering vanuit grondexploitaties en vanwege het feit dat er een deel woningen in aanbouw is dat nog onverkocht is. Historisch gezien bleef dit aantal woningen echter laag waardoor het risicoprofiel in Vastgoed relatief laag blijft. Deze voorraad ‘opgeleverd en onverkocht’ bedroeg ultimo 2022 12 appartementen (2021: 0).

De werkvoorraad van Heijmans Vastgoed bestaat naast eigendomsposities ook uit ontwikkelrechten, die kwalificeren als ‘niet uit de balans blijkende verplichtingen’. Binnen deze categorie stegen de onvoorwaardelijke verplichtingen in 2022 met € 11 miljoen tot € 30 miljoen, en daalden de voorwaardelijke verplichtingen met € 25 miljoen tot € 61 miljoen. Bij de voorwaardelijke verplichtingen geldt veelal dat gronden pas afgenomen hoeven te worden als een bepaald voorverkooppercentage is behaald. Aanvullend op de voorwaardelijke en onvoorwaardelijke verplichtingen heeft Heijmans ook nog ontwikkelrechten en -claims. Deze positie steeg in 2022 van € 117 miljoen naar € 140 miljoen door de uitbreiding met diverse posities. Dit zijn posities waar Heijmans het ontwikkelrecht heeft zonder dat het de grondposities op haar balans heeft staan.

Als gekeken wordt naar de voorraadpositie inclusief alle niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen dan bleef deze stabiel in 2022, zowel in financiële termen als in aantal te ontwikkelen woningen. Daarbij is zichtbaar dat er een gedeeltelijke verschuiving plaatsvond van (voornamelijk buitenstedelijk) grondbezit naar (voornamelijk binnenstedelijke) ontwikkelrechten en -claims.

Heijmans ambieert om de posities in gronden de komende jaren aan te vullen. Daarbij wordt met name ingezet op buitenstedelijk gebied met grondgebonden woningen, waarbij Heijmans in de ontwikkeling van de huizenprogramma’s de brug kan slaan met de ambitie van de woningbouwactiviteiten om meer conceptueel en geïndustrialiseerd te bouwen.

Financiering: eigen vermogen

Het eigen vermogen is in het verslagjaar met € 49 miljoen toegenomen van € 268 miljoen tot € 317 miljoen. Naast de toename als gevolg van de gerealiseerde nettowinst van € 60 miljoen, nam het eigen vermogen in mei met € 10 miljoen af als gevolg van de uitkering van dividend (bruto) in de vorm van cashdividend over het verslaggevingsjaar 2021. Het resterende deel van de dividendbetaling ter hoogte van € 10 miljoen vond plaats in de vorm van stockdividend via de uitgifte van 792.447 gewone aandelen.

De samenstelling van de wijzigingen in het eigen vermogen is in hoofdlijnen als volgt weer te geven:

Financiering: netto rentedragende schulden

De nettokaspositie verbeterde in 2022 van € 91 miljoen (ultimo 2021) naar € 151 miljoen, per saldo dus een verbetering van € 60 miljoen. De volledige aflossing van de cumulatief preferente aandelen B gold als ‘netto kasneutraal’ omdat deze financieringsstructuur voor accountingdoeleinden als schuld kwalificeerde. Behoudens enkele projectfinancieringen en leases maakte Heijmans ultimo 2022 geen gebruik van leningen. De leases hadden ultimo 2022 een impact van € 72 miljoen op de netto kaspositie.

Heijmans heeft een zogenaamde ‘Revolving Credit Facility’ ter hoogte van € 117,5 miljoen ter beschikking vanuit een bankensyndicaat bestaande uit ABN Amro, ING en Rabobank. Deze lening, die gedurende heel 2022 ongebruikt bleef, werd voor het laatst aangepast c.q. verlengd in april 2021 en heeft een looptijd tot ultimo 2025 met een optiemogelijkheid in de eerste helft van 2023 om de financiering nog met een extra jaar te verlengen.

In het kader van de financiering zijn diverse convenanten afgesproken. Indien aan die convenanten wordt voldaan, is de financiering vrij opneembaar. Qua financiële convenanten is sprake van een leverageratio – gebaseerd op de recourse nettokaspositie – op een niveau van maximaal 3, een interest-coverageratio op een niveau van minimaal 5 en een solvabiliteitsratio die tenminste 21% dient te bedragen. 

Cumulatief preferente financieringsaandelen B

Tot medio 2022 maakte Heijmans N.V. in haar financieringsstructuur gebruik van cumulatief preferente financieringsaandelen B die geplaatst waren bij Beleggingsfonds de Zonnewijser en Nationale-Nederlanden Levensverzekering Maatschappij N.V.. Het jaarlijkse dividend bedroeg meest recent 6,21% van de hoofdsom. Ultimo 2021 bedroeg het uitstaande bedrag € 30,7 miljoen en dit is in een aantal stappen gedurende 2022 geheel afgelost.

Op 14 april 2022 werd € 15 miljoen afgelost op basis van de aflossingsafspraken die gekoppeld waren aan de resultaatsbestemming van het voorgaande boekjaar. In het kader van een meer efficiënte kapitaalallocatie is Heijmans vervolgens op 28 april (bij de aankondiging van de eerste kwartaalcijfers) overgegaan tot vrijwillige boetevrije aflossing van de resterende agioreserve ter hoogte van € 15 miljoen. Voor de inkoop en intrekking van de cumulatief preferente financieringsaandelen B was goedkeuring van de algemene vergadering van aandeelhouders nodig en die werd op 12 juli 2022 verleend. Op 13 juli 2022 zijn de cumulatief preferente financieringsaandelen B volledig afgelost door betaling van de nominale waarde en zijn aan alle resterende renteverplichtingen voldaan. Per 22 september 2022 zijn de betreffende aandelen ingetrokken, waarmee de financieringsstructuur is komen te vervallen.

Kasstroom

Het verkorte kasstroomoverzicht, gebaseerd op de indirecte methode, is als volgt:

Orderportefeuille

De orderportefeuille voor geheel Heijmans nam in 2022 toe met € 300 miljoen van € 2,1 miljard naar € 2,4 miljard. Binnen Vastgoed en Bouw & Techniek ontwikkelde het orderboek zich stabiel. De toename kwam nagenoeg volledig voor rekening van Infra, dat het orderboek zag toenemen tot meer dan € 1 miljard.

In alle bedrijfsstromen was sprake van veel kleine tot middelgrote (< € 30 miljoen) toevoegingen aan het orderboek die bijdroegen aan een goede spreiding. In 2022 werden drie grote nieuwe werken geacquireerd. Bouw & Techniek verwierf de bouwopdracht voor 735 studenteneenheden op de TU Eindhoven (€ 84 miljoen). Infra kreeg in het eerste kwartaal de verbreding van de A1 Apeldoorn – Twello (€ 146 miljoen) gegund en in het vierde kwartaal in TriAX combinatieverband de reconstructie van knooppunt de Nieuwe Meer (1/3e deel van € 350 miljoen).

Met de huidige stand van het orderboek zijn alle bedrijfsstromen goed bezet voor 2023 en is sprake van een goede spreiding van de uitvoeringscapaciteit en van het soort projecten.

Outlook

Gegeven de goede spreiding en het volume van het orderboek is de outlook voor 2023 robuust. Mede dankzij het uitblijven van materiële verliesprojecten, en omdat in verreweg de meeste sprake is van projecten met onherroepelijke vergunningen, heeft de outlook in hoge mate een voorspelbaar karakter. Naar verwachting zal de totale omzet licht stijgen, ondanks een terugval bij Vastgoed als gevolg van de lagere woningverkopen vanaf de tweede helft van 2022. Het volume bij Infra veert namelijk weer terug naar een niveau ruim boven de € 700 miljoen en Bouw & Techniek verwacht eveneens groei die het gevolg is van een goede orderintake, met name bij het utilitaire projectenbedrijf. De kwaliteit van het orderboek blijft sterk, waardoor verwacht wordt dat alle bedrijfsstromen in 2023 binnen de gestelde strategische onderliggende EBITDA-bandbreedtes blijven opereren van 4% - 6% marge voor de bouwbedrijven en 6% - 8% marge voor Vastgoed. Hiermee handhaven we de outlook zoals gegeven bij de publicatie van de derde kwartaal resultaten. Naar verwachting zal in 2023 de onderliggende EBITDA voor Heijmans als totaal op een vergelijkbaar niveau liggen als in 2022 (exclusief Wintrack II-voorziening).

8.1Verslag raad van commissarissen

De raad van commissarissen heeft kennisgenomen van het verslag van de raad van bestuur over het boekjaar 2022. De jaarrekening is door EY (Ernst & Young Accountants LLP) gecontroleerd en op 16 februari 2023 van een goedkeurende controleverklaring voorzien. Deze is toegevoegd aan de jaarrekening als bijlage 11.3 van het jaarverslag Heijmans 2022. Wij adviseren de Algemene Vergadering van Aandeelhouders de jaarrekening 2022 vast te stellen en decharge te verlenen aan de leden van de raad van bestuur. Wij stemmen in met het voorstel van de raad van bestuur om een dividend uit te keren van € 1,01 per (certificaat van) gewoon aandeel.

Positie en belangrijke ontwikkelingen 2022

Rol en bevoegdheden raad van commissarissen

De raad van commissarissen houdt toezicht op het beleid van de raad van bestuur en op de algemene gang van zaken in de Vennootschap en de met haar verbonden ondernemingen en staat het bestuur met raad ter zijde. Hierbij richt de raad van commissarissen zich niet alleen op de effectiviteit van de interne risicobeheersings- en controlesystemen van de vennootschap en de integriteit en kwaliteit van de financiële verslaggeving, maar ook op het beleid ten aanzien van duurzaamheid en veiligheid. De raad van commissarissen richt zich bij de vervulling van zijn taak naar het belang van de Vennootschap en de met haar verbonden ondernemingen en weegt daartoe de in aanmerking komende belangen van bij de Vennootschap betrokken partijen af. De raad van commissarissen weegt daarbij ook de voor de onderneming relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen. In de Statuten Heijmans N.V. en het Reglement raad van commissarissen Heijmans N.V. zijn regels opgenomen ten aanzien van de wijze van vergaderen en besluitvorming. Beide documenten zijn te vinden op de website van Heijmans N.V. in de rubriek ‘corporate governance: codes, statuten en reglementen’.

Deelgebieden toezicht

Het toezicht van de raad van commissarissen op het bestuur heeft onder meer betrekking op de wijze waarop het bestuur de strategie, gericht op (lange termijn) waardecreatie, uitvoert, op de realisatie van zowel financiële als duurzaamheidsdoelstellingen, de risico’s verbonden aan ondernemingsactiviteiten, opzet en werking van interne risicobeheersings- en controlesystemen, het proces van financiële verslaglegging, naleving van wet- en regelgeving, de verhouding met aandeelhouders – zie daarvoor onder meer paragraaf 8.3 ‘Corporate Governance’ van het bestuursverslag– op de activiteiten van de raad van bestuur ter zake de cultuur binnen de onderneming, op de werking van de meldingsprocedure ter zake misstanden en onregelmatigheden, en de voor de onderneming relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen.

Accenten en activiteiten in 2022

Macro-economische context

Nadat de effecten van de Covid-pandemie vanaf begin 2022 uitdoofden is de wereld in februari 2022 geconfronteerd met de oorlog in de Oekraïne. Deze oorlog, die vooral een grote menselijke tragedie is, heeft ertoe geleid dat de economie daarna door een aantal macro-economische effecten is geraakt. Zo is de inflatie wereldwijd sterk gestegen, grotendeels door stijgende energieprijzen, is de rente gestegen, is het consumentenvertrouwen gedaald en zijn de prijzen van grondstoffen aanzienlijk gestegen. Ook beschikbaarheid van materialen en arbeidskrachten kwam meer onder druk te staan. In de tweede helft van het jaar begon zich een verandering in de woningmarkt af te tekenen, onder andere door de stijgende hypotheekrente. De raad van bestuur heeft vanaf begin 2022 frequent grondige analyses gemaakt van de impact van de hiervoor genoemde zaken op Heijmans. Daardoor is Heijmans in staat geweest om tijdig maatregelen te nemen om negatieve gevolgen te voorkomen of te mitigeren. Heijmans staat er goed voor en mede dankzij de onverminderde inzet van zijn medewerkers is het jaar 2022 zeer succesvol afgesloten.

Stikstofproblematiek

De raad van bestuur heeft de raad van commissarissen voortdurend op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen op het gebied van stikstof(regelgeving) en heeft scenario’s uitgewerkt om de mogelijke gevolgen voor Heijmans van gewijzigde regelgeving en gerechtelijke uitspraken in beeld te brengen.

Resultaatontwikkeling

In 2022 heeft de raad van bestuur verder gebouwd aan de verbetering van werkkapitaal, van vermogensverhoudingen en het robuust uitbouwen van het risicobeheersysteem. De raad van commissarissen heeft de inspanningen van de raad van bestuur gevolgd, en heeft het bestuur daarbij ondersteund. Voorts heeft de raad van commissarissen voortdurend aandacht voor focus, discipline en excellence. Het ‘marge boven volume beleid’ en het voortdurend verdere professionalisering van de organisatie en verbetering van de interne processen zijn uitgebreid ter discussie gesteld in de vergaderingen. Met de raad van commissarissen is veelvuldig ruggespraak gehouden over het borgen van een gezonde rendement/risico-verhouding met behoud van gezond ondernemerschap bij de aansturing van (nieuwe) projecten.

Veiligheid

Het thema veiligheid is een vast agendapunt in de raad van commissarissen vergadering en wordt in brede zin besproken. Zo gaat het over het aantal en soort ongevallen, het IF-cijfer maar bijvoorbeeld ook over omgevingsveiligheid bij projecten en constructieve veiligheid. Zowel de raad van commissarissen als de raad van bestuur voelen een intrinsieke motivatie om veiligheid, voor eigen en ingeleende collega’s en voor de omgeving waarin Heijmans werkt, naar een nog hoger plan te brengen. Er worden intensieve discussies gevoerd over veiligheidscijfers, andere invalshoeken en maatregelen om het veiligheidsprogramma verder te verbeteren.

Financiering

De laatste jaren stonden voor Heijmans in het teken van herstel van de winstgevendheid en verbetering van de balansverhoudingen. In 2021 is de financiering verlengd tot en met 31 december 2025 met verbetering en actualisering van de financieringsvoorwaarden.
Een belangrijk onderdeel van de kapitaalstructuur waren de financieringspreferente aandelen B, de zogenaamde cumprefs. Bij de herziening van het dividend op deze aandelen per 1 januari 2019 is een aflossingsmechanisme overeengekomen met het doel de aandelen af te lossen en op enig moment in te trekken. Na de aflossingen ten laste van de agioreserve per 26 april 2022 is op 28 april 2022 met de houders van deze aandelen overeengekomen dat Heijmans de per die datum nog resterende agioreserve vrijwillig aflost. Alle geplaatste 4.5100.000 cumulatief preferente financieringsaandelen B zijn, nadat de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 12 juli 2022 de daarvoor benodigde inkoopmachtiging heeft afgegeven, op 13 juli 2022 door de vennootschap ingekocht. De ingekochte aandelen zijn, eveneens na een besluit van de genoemde BAVA, per 22 september 2022 ingetrokken uit het geplaatste kapitaal. Per die datum zijn er geen preferente financieringsaandelen B meer geplaatst.

Dividend

Gezien de financiële resultaten over 2022 heeft de raad van bestuur voorgesteld een dividend op gewone aandelen uit te keren van € 1,01 per (certificaat van) aandeel. De raad van commissarissen heeft met dit voorstel ingestemd.

Strategie

De strategie van Heijmans is gericht op lange termijn waardecreatie. Conform goed governance gebruik houdt de raad van bestuur de strategie jaarlijks tegen het licht. In 2022 was dat ook het geval voor de in 2018 ontwikkelde lange termijn strategie 'Verbeteren, Verslimmen en Verduurzamen'. Daarbij is aan de hand van kpi’s gekeken naar de mate van voortgang van de strategische doelen. De raad van bestuur is medio 2022 gestart met het proces om tot herijking te komen van de huidige strategie die is geformuleerd tot en met 2023, het doel is de herijkte strategie medio 2023 te presenteren. De raad van commissarissen wordt hierbij intensief betrokken. Onderwerpen die raken aan strategie en lange termijn waardecreatie komen in vrijwel elke raad van commissarissen vergadering aan de orde en dat leidt tot intensieve dialogen die constructief bijdragen. De raad van commissarissen houdt toezicht op de implementatie van de strategie. Verschillende thema’s van de strategie zijn zoals gezegd in elke vergadering met de raad van bestuur onderwerp van gesprek. Verder heeft de raad van commissarissen kennisgenomen van de voortgang op het gebied van onder meer veiligheid, compliance & risk, vernieuwing, productontwikkeling en innovatie, onder andere door presentaties door kennisdragers tijdens vergaderingen met de raad van commissarissen en raad van bestuur.

Corporate governance

De raad van commissarissen is op de hoogte van de ontwikkelingen op het gebied van corporate governance, onder andere over het voorstel voor actualisatie van de Nederlandse Corporate Governance Code, de invoering van de wet Diversiteit in de top en relevante nieuwe en aanstaande (Europese) regelgeving op het gebied van ESG. Voor meer informatie wordt verwezen naar paragraaf 8.3 ‘Corporate Governance’ van het bestuursverslag.

Vergaderfrequentie en aanwezigheid

In 2022 hebben zes reguliere en zeven tussentijdse, specifieke vergaderingen van de raad van commissarissen met de raad van bestuur plaatsgevonden. De reguliere vergaderingen werden voorafgegaan door intern beraad van de raad van commissarissen. Een aantal van de vergaderingen vond geheel digitaal plaats en voor een aantal vergadering gold dat deze hybride plaatsvond.

Zowel mevrouw Jonk als de heer Castelein zijn bij een vergadering afwezig geweest. Zij hebben van de mogelijkheid gebruik gemaakt om de agendapunten vooraf met de voorzitter te bespreken en zijn zo in de gelegenheid geweest hun standpunten naar voren te brengen. Bij de vergaderingen van de remuneratie- en benoemingscommissie waren alle leden aanwezig. Bij één van de vergaderingen van de audit- en riskcommissie was de heer Castelein niet aanwezig.

De vergadering in juni vond plaats op een locatie in de ontwikkeling Hart van Zuid in Rotterdam. Voorafgaand aan de vergadering in november 2022 hebben de raad van bestuur en de raad van commissarissen een bezoek gebracht aan de houtskeletbouwfabriek in Heerenveen, de fabriek voor prefab houtskeletbouw die Heijmans eind 2021 heeft overgenomen en waarvan de uitbreiding voor de zomer 2023 wordt afgerond. Ook heeft de raad van bestuur met een delegatie van de raad van commissarissen een bezoek gebracht aan de Rechtbank Amsterdam (New Amsterdam Court House) die Heijmans heeft gebouwd.

De externe accountant van de Vennootschap is aanwezig geweest tijdens de vergadering waarin de jaarrekening 2021 is besproken. De raad van commissarissen is gebruikelijk twee keer per jaar vertegenwoordigd in de overlegvergadering van de Ondernemingsraad. Afhankelijk van specifieke taakgebieden van commissarissen vindt er regelmatig overleg plaats met leden van de raad van bestuur. Dat geldt in het bijzonder voor de voorzitter van de raad van commissarissen en de voorzitters van de commissies, te weten de remuneratie- en benoemingscommissie, de audit- en riskcommissie.

Besluitvorming

In 2022 hadden belangrijke besluiten van de raad van commissarissen onder meer betrekking op:

• Goedkeuring van besluiten van de raad van bestuur tot vaststelling en wijziging van de operationele en financiële doelstellingen van de Vennootschap;

• Goedkeuring van het businessplan en budget 2021 Heijmans N.V. waarin de kaders van de strategische uitgangspunten van het beleid zijn verwoord;

• Vaststelling van de uitwerking van de criteria voor de korte en lange termijn variabele beloning van de raad van bestuur;

• Goedkeuring van het voorstel van de raad van bestuur om de agendering van de machtiging uitgiftebevoegdheid voor gewone aandelen aan te passen.

• De voordracht voor benoeming van de heer A.S. Castelein als commissaris tijdens de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 12 juli 2022;

• Goedkeuring van het voorstel van de raad van bestuur ten aanzien van de resultaatbestemming Heijmans N.V. met betrekking tot het boekjaar 2021 inhoudende een uitkering van dividend op gewone aandelen;

• Goedkeuring van het besluit van de raad van bestuur tot aflossing en inkoop van alle uitstaande preferente financieringsaandelen B;

• Goedkeuring van het besluit van de raad van bestuur tot overname van Dynniq Energy B.V. en de daarmee gepaarde investering;

• Voordracht van een nieuwe externe accountant aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 3 april 2023 voor de boekjaren 2024 en 2025.

Bestuur

De raad van bestuur bestaat uit twee leden. Hun aandachtsgebieden zijn als volgt:

• De heer A.G.J. (Ton) Hillen, voorzitter raad van bestuur / CEO: Algemene zaken, Vastgoed, Bouw & Techniek, Infra, HR & Management Development en Innovatie.

• De heer G.M.P.A. (Gavin) van Boekel, lid raad van bestuur / CFO: Finance & Tax, Riskoffice, Investor relations, ICT, Heijmans Energie, Juridische Zaken, PR & Communicatie, Inkoop, Duurzaamheid, Pensioenen en Facilitair Bedrijf.

Zelfevaluatie raad van commissarissen

Eén van de uitgangspunten van de Nederlandse Corporate Governance code luidt dat de raad van commissarissen collectief verantwoordelijk is voor zijn eigen functioneren en noemt de zelfevaluatie als ‘best practice’. De zelfevaluatie over 2022 is uitgevoerd op basis van een uitgebreide vragenlijst die door alle commissarissen en op delen door de leden van de raad van bestuur is ingevuld. De daaruit volgende rapportage is uitgebreid besproken in de raad van commissarissen onderling en tussen de raad van commissarissen en de raad van bestuur. Uit de evaluatie over 2022 is gebleken dat men unaniem van mening is dat tussen commissarissen onderling en tussen de commissarissen en het bestuur sprake is van een open, respectvolle houding waarbij continu gezocht wordt naar verbeteringen voor de onderneming. De evaluatie is ook aangegrepen voor een bredere beschouwing van de onderneming en van de vraag hoe commissarissen en het bestuur elkaar nog verder kunnen versterken in hun gezamenlijke doel om Heijmans tot volle wasdom te brengen. In lijn met het gebruik ten aanzien van de zelfevaluatie is besloten de zelfevaluatie in 2023 onder leiding van een externe partij te laten plaatsvinden.

Diversiteit

De samenstelling van de Heijmans’ raad van commissarissen wordt gekenmerkt door diversiteit naar geslacht, achtergrond en ervaring. De inspanningsverplichting op grond van de Wet Bestuur en Toezicht die van kracht was tot 1 januari 2022 was gericht op een streefpercentage van ten minste 30% vrouwen en ten minste 30% mannen voor de raad van commissarissen, voor zover deze zetels worden verdeeld over natuurlijke personen. Binnen de raad van commissarissen zijn thans twee van de vijf leden een vrouw, derhalve 40%. Per 1 januari 2022 is de wet ‘Diversiteit in de top’ van kracht geworden die onder andere ziet op een ingroeiquotum voor raden van commissarissen. Op basis van de huidige samenstelling voldoet de raad van commissarissen aan de nieuwe wettelijke regeling. Het diversiteitsbeleid en het plan van aanpak op basis van de nieuwe wet dat geldt ten aanzien van de raad van bestuur en de raad van commissarissen is opgenomen in het bestuursverslag. Voor verdere achtergrondinformatie over alle leden van de raad van commissarissen, wordt verwezen naar hoofdstuk 3, Het Bestuur, van het bestuursverslag.

Commissies

Door de raad van commissarissen zijn twee commissies benoemd, te weten de audit- en riskcommissie en de remuneratie- en benoemingscommissie. Voor elke commissie is een reglement opgesteld waarin is vastgelegd wat de rol van de betreffende commissie is, wat haar samenstelling is en op welke wijze zij haar taak uitoefent. Deze reglementen zijn te vinden op de website van Heijmans, via ‘Heijmans’ onder de rubriek Corporate Governance en vervolgens bij ‘Codes, statuten, reglementen’.

Audit- en riskcommissie

De audit- en riskcommissie bestaat uit drie leden van de raad van commissarissen en houdt zich bezig met onderwerpen op een aantal financiële terreinen en met riskmanagement. Wat in de audit- en riskcommissie wordt besproken, geldt als voorbereiding voor de bespreking van die onderwerpen in de voltallige raad van commissarissen. Deze onderwerpen zijn onder andere het halfjaarverslag, de jaarrekening, het budget, de rapportages van de externe accountant, het controleplan van de externe accountant, overige financiële rapportages, de werking van interne risico- en beheersingssystemen, de relatie met en de evaluatie van de externe accountant, de pensioenregelingen en de ontwikkeling van de financieringsbehoefte en van de schuldpositie alsook de relatie met financiers van de onderneming.

Daarnaast heeft de audit- en riskcommissie gesproken over waardering van grondposities, de werking van het ERP-systeem SAP, de fiscale positie van de onderneming en de issuelijst. Ook is gesproken over integriteit en compliance, Risk & Audit management, de rapportages van de Risk & Audit manager, cybersecurity en privacy.

Na de zomer van 2022 is de commissie gestart met de voorbereiding van het selectieproces voor een nieuwe externe accountant. De huidige accountant EY is benoemd voor de boekjaren 2022 en 2023 waarna de wettelijk verplichte rotatie moet plaatsvinden. Het ligt in de bedoeling om tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 3 april 2023 de nieuwe accountant voor te dragen voor benoeming voor het boekjaar 2024 en boekjaar 2025. Door deze aanpak kan gedurende 2023 een zorgvuldige overdracht tussen beide accountants plaatsvinden.

De audit- en riskcommissie bestond tot 13 april 2022 uit de heren R. Icke (voorzitter), A.E. Traas en mevrouw M.M. Jonk en vanaf die datum uit de heer A.E. Traas (voorzitter) en mevrouw M.M. Jonk. Per 28 juli 2022 maakt ook de heer A.S. Castelein deel uit van deze commissie. Expertise op het gebied van financiële verslaggeving en controle van de jaarrekening in de commissie is geborgd omdat de heer Traas opgeleid is als registeraccountant. In 2022 is de commissie vier keer met de raad van bestuur bijeengekomen. Ook de externe accountant is bij een aantal bijeenkomsten aanwezig geweest. Daarnaast is overleg gevoerd met de accountant buiten de afwezigheid van de raad van bestuur.

Waar dat relevant was, woonden managers met verantwoordelijkheid voor financiën, auditing, risico’s en compliance de vergaderingen van de audit- en riskcommissie bij, samen met de voorzitter van de raad van bestuur en de CFO. Relevante onderwerpen waarvoor de goedkeuring van de gehele raad van commissarissen vereist was, werden aan de voltallige raad van commissarissen voorgelegd samen met een aanbeveling van de audit- en riskcommissie.

Remuneratie- en benoemingscommissie

De remuneratie- en benoemingscommissie bestaat uit mevrouw M.M. Jonk, voorzitter, en mevrouw J.W.M. Knape-Vosmer. De commissie richt zich ter voorbereiding van de raad van commissarissen onder andere op de remuneratie van de leden van de raad van bestuur en stelt onder andere de selectiecriteria en benoemingsprocedure op voor commissarissen en de leden van de raad van bestuur. Ook beoordeelt de commissie minstens één keer per jaar het functioneren van de leden van de raad van bestuur en stelt zij een successionplanning met betrekking tot de raad van bestuur op. Deze commissie voert in dat verband minimaal eenmaal per jaar individuele functioneringsgesprekken met de leden van de raad van bestuur.

Remuneratie

Het afgelopen jaar heeft de commissie zes keer vergaderd. Daarnaast is regelmatig onderling overleg geweest. Bij de bespreking van de remuneratie van de raad van bestuur geldt als uitgangspunt het bezoldigingsbeleid dat op 15 april 2020 door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders is vastgesteld. De commissie heeft geadviseerd het beleid niet te herzien voor agendering in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2023 maar wel om de review van het bezoldigingsbeleid van zowel de raad van bestuur als de raad van commissarissen eind 2022 te starten. In de loop van 2023, wanneer de herijkte strategie wordt vastgesteld, kan dan zorgvuldig worden bekeken of er aanpassingen in het beleid nodig zijn in het licht van die strategie. De commissie heeft voor de review de ondersteuning van een externe partij ingezet. Het bezoldigingsbeleid wordt conform art. 2:135a BW uiterlijk tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2024 ter goedkeuring voorgelegd.

De commissie heeft in haar vergaderingen aandacht besteed aan de beloning van de leden van de raad van bestuur. Deze beloning over 2022 is in lijn met het hiervoor genoemde bezoldigingsbeleid, waarbij wordt verwezen naar het bezoldigingsverslag 2022 in bijlage 11.5 Bezoldigingsverslag van het jaarverslag Heijmans 2022.

Daarnaast heeft de commissie gesproken over en advies uitgebracht aan de raad van commissarissen over onder andere de doelstellingen in het kader van de variabele beloning, de variabele beloning zelf, het Bonus Investment Share Matching Plan en de vaste beloning van de leden van de raad van bestuur in 2022.

Ten slotte heeft de commissie het Bezoldigingsverslag 2022 opgesteld en besproken met zowel de raad van bestuur als de raad van commissarissen. Daarbij is de uitslag van de adviserende stemming van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders met betrekking tot het Bezoldigingsverslag 2021 in aanmerking genomen.

Benoemingen

Raad van commissarissen
Na het aftreden van de heer G.A. Witzel per 12 november 2021 heeft de raad van commissarissen besloten een vacature te stellen. De commissie is aan de slag gegaan met het organiseren van de werving waarvoor een opdracht is gegeven aan een searchbureau. Na een zorgvuldige procedure heeft de raad van commissarissen eind mei 2022 een keuze gemaakt en heeft besloten de heer A.S. Castelein voor te dragen voor benoeming tot commissaris voor de duur van ruim drieënhalf jaar op de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 juli 2021. De ondernemingsraad heeft de voordracht ondersteund en de Buitengewone Algemene Vergadering heeft de voordracht goedgekeurd.

Samenstelling raad van commissarissen

De raad van commissarissen bestaat thans uit vijf leden. Conform het rooster van aftreden waren er in 2022 geen commissarissen aftredend. De heer A.S. Castelein is de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 12 juli 2022 benoemd voor een periode van ruim drieënhalf jaar, te weten tot na afloop van de jaarlijkse Algemene vergadering die plaatsvindt in 2026. De huidige samenstelling van de raad van commissarissen met personalia, hoofd- en nevenfuncties is opgenomen in hoofdstuk 3, Het Bestuur, van het bestuursverslag. Alle leden van de raad van commissarissen zijn aan te merken als onafhankelijk in de zin van best practice 2.1.8 van de Nederlandse Corporate Governance Code.

Ten slotte

Heijmans heeft een heel goed jaar achter de rug waarin is gewerkt aan strategische doelen en versterking van de onderneming. Zoals in de afgelopen jaren blijft de focus, van zowel de raad van commissarissen en de raad van bestuur, op een strikt selectiebeleid, optimale kostenstructuur fysieke en sociale veiligheid en duurzaamheid. Er is gewerkt aan resultaatverbetering in brede zin. De macro-economische omstandigheden hebben voor extra uitdaging gezorgd, dat geldt ook voor de stikstofproblematiek. Heijmans is echter weerbaar en flexibel en zet zijn innovatievermogen in om oplossingen te vinden. De basis voor structureel succes is gelegen in een gedegen organisatorische opzet, team excellence en vakbekwame medewerkers die de juiste balans houden tussen ondernemerschap, rendement en risico. Daarom is het HR-beleid en de ontwikkeling van het menselijk kapitaal ook in 2022 ruim onder de aandacht geweest bij de raad van commissarissen en raad van bestuur.

Zowel de raad van commissarissen als de raad van bestuur realiseren zich dat de Covid-pandemie veel van mensen heeft gevraagd, zowel privé als in het werk. Ook de terugkeer naar business as usual vraagt gewenning en inspanning en weer geven de medewerkers blijk van een grote mate van flexibiliteit en inzet. De raad van commissarissen heeft daarom niet alleen veel respect voor het bestuur en de goede financiële resultaten over 2022, maar vooral ook voor alle medewerkers die dat mogelijk hebben gemaakt. Het fundament van de goede resultaten van Heijmans is hierop gestoeld!

De raad van commissarissen wil de ondernemingsraad, alle medewerkers en de raad van bestuur van Heijmans hierbij bedanken voor hun belangrijke bijdrage gedurende het afgelopen verslagjaar.

Rosmalen, 17 februari 2023

Sjoerd S. Vollebregt, voorzitter
mr. Martika M. Jonk, vice-voorzitter
Ans J.W.M. Knape-Vosmer MBA
Drs. Arnout E. Traas RA
Drs. Allard.S. Castelein

8.2Diversiteit

Conform de wet Diversiteit in de top wordt in het bestuursverslag gerapporteerd over de samenstelling van de raad van commissarissen, de raad van bestuur en de subtop en over de streefcijfers voor de raad van bestuur en subtop met het bijbehorende plan van aanpak om de streefcijfers te halen. Omdat Heijmans een beursgenoteerde vennootschap is geldt voor de raad van commissarissen het ingroeiquotum in plaats van een streefcijfer.

Zowel de raad van bestuur als de raad van commissarissen onderkennen de toegevoegde waarde van diversiteit in brede zin en M/V-diversiteit in het bijzonder. Het huidige diversiteitsbeleid van Heijmans en ten aanzien van de raad van bestuur en de raad van commissarissen is vanuit die gedachte vormgegeven. In het plan van aanpak op grond van de wet Diversiteit in de top worden maatregelen en acties genoemd om invulling aan beleid en streefcijfers voor raad van bestuur en subtop te geven. Streefcijfers moeten passend en ambitieus zijn en zijn op basis van die uitgangspunten geformuleerd.

Raad van bestuur

De raad van bestuur bestaat sinds een aantal jaren uit twee bestuurders. Gezien de huidige omvang is een streefcijfer van één man en één vrouw in de raad van bestuur voor de hand liggend. Het bereiken van een evenwichtige M/V-verhouding is ook voor de wat langere termijn een uitdaging omdat vacatures in een raad van bestuur met twee leden met behoorlijke tussenpozen ontstaan.

Per mei 2021 is een vacature ontstaan in de raad van bestuur (lid raad van bestuur / CFO). Voor de invulling daarvan is een opdracht verstrekt aan een searchbureau met daarbij het verzoek om voldoende vrouwelijke kandidaten op de longlist te plaatsen. Dat bleek een moeilijke opgave, ook omdat een aantal potentiële kandidaten conflicterende belangen had. Er is een shortlist gevormd met mannelijke kandidaten waarna benoeming is gevolgd. In 2022 waren er geen vacatures in de raad van bestuur. De benoemingstermijnen van de huidige bestuurders lopen in respectievelijk 2024 en 2025 af.

De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor de samenstelling van de raad van bestuur. In het geval er een vacature ontstaat in de raad van bestuur wordt de wervingsprocedure voorbereid en begeleid door de Remuneratie- en Benoemingscommissie. De werving wordt altijd uitgevoerd door een search bureau. Bij de opdrachtverlening wordt specifiek aandacht besteed aan de vrouwelijke kandidaten: van het aantal kandidaten op de longlist moet minimaal 50% vrouw zijn. De raad van commissarissen streeft ernaar op de shortlist ook 50% vrouwelijke kandidaten te hebben. Bij de selectie worden veel criteria getoetst, en bij gelijke geschiktheid krijgt de vrouwelijke kandidaat de voorkeur.

Subtop

De subtop wordt gevormd door functionarissen die deel uitmaken van het senior management. Per einde 2022 maakten 101 medewerkers deel uit van de subtop, waarvan 13 vrouwen.

In de streefcijfers voor de subtop wordt een minimum percentage vrouwen en mannen genoemd van respectievelijk 15% en 50%, dat betekent 35% vrouw of man kan zijn.

De raad van bestuur is verantwoordelijk voor de diversiteit in de subtop. Werving van kandidaten voor de subtop, in het kader van de wet Diversiteit in de top gedefinieerd als functies die behoren tot het senior management, gebeurt in de business met begeleiding van HR.

HR hanteert de volgende uitgangspunten bij werving die diversiteit (in brede zin) moeten bevorderen:

• Werkwijze binnen recruitment waarbij bewust aandacht is voor diversiteit bij het invullen van een vacature.

• Het taalgebruik in vacatureteksten wordt toegespitst op de te bereiken doelgroep: bijv. mannen of vrouwen, culturele achtergrond of jongeren.

• Wervingsbureaus zijn bekend met onze behoefte aan diversiteit in personeelsbestand, zonder dat er (harde) afspraken over worden gemaakt.

• Er kan niet anoniem gesolliciteerd worden ter voorkoming van onbewuste discriminatie.

Voor werving van functionarissen die tot de subtop behoren worden aanvullende middelen ingezet, namelijk:

• In de sollicitatiecommissie zit minimaal één vrouw.

• Er wordt naar gestreefd dat van de kandidaten die worden uitgenodigd, al dan niet via de inzet van een searchbureau, minimaal 50% vrouw is, hierbij wordt aangetekend dat dit voor functies die een bepaalde technische achtergrond vragen een uitdaging is gezien het aantal vrouwen met (bepaalde) technische opleidingen.

• Diversiteitsdoelstelling als kpi, onderdeel doelstellingen senior management.

Raad van commissarissen

Heijmans is een beurgenoteerde onderneming en daarom gebonden aan het wettelijke ingroeiquotum dat geldt voor de raad van commissarissen. Voor de raad van commissarissen geldt derhalve geen streefcijfer. Per eind 2022 bestaat de raad van commissarissen uit drie mannen (60%) en twee vrouwen (40%), daarmee wordt het quotum van ten minste een derde mannen en een derde vrouwen gehaald.

In de Profielschets RvC, vastgesteld op 12 juni 2019, is opgenomen dat de raad van commissarissen een diversiteitsbeleid opstelt met betrekking tot de samenstelling van de raad van commissarissen waarin wordt ingegaan op de voor de Vennootschap relevante aspecten van diversiteit, zoals nationaliteit, leeftijd, geslacht en achtergrond inzake opleiding en beroepservaring. Ten aanzien van de M/V-verhouding volgt de raad van commissarissen de wettelijke bepalingen waarvan het doel door de raad van commissarissen wordt onderschreven.

Indien er een vacature ontstaat in de raad van commissarissen wordt de wervingsprocedure voorbereid en begeleid door de Remuneratie- en Benoemingscommissie. De werving wordt altijd uitgevoerd door een search bureau. Bij de opdrachtverlening wordt specifiek aandacht besteed aan de vrouwelijke kandidaten: van het aantal kandidaten op de longlist moet minimaal 50% vrouw zijn. De raad van commissarissen streeft ernaar op de shortlist ook 50% vrouwelijke kandidaten te hebben. Bij de selectie worden veel criteria getoetst, en bij gelijke geschiktheid krijgt de vrouwelijke kandidaat de voorkeur.

Eind 2021 is een vacature ontstaan in de raad van commissarissen. Voor de invulling daarvan is een opdracht verstrekt aan een searchbureau met daarbij de instructie dat minimaal 50% van de kandidaten op de longlist vrouw moest zijn. De longlist voldeed daar in eerste instantie niet aan en het bureau kreeg de opdracht nogmaals op zoek te gaan naar voldoende vrouwelijke kandidaten, waarin het bureau ook slaagde. Uiteindelijk was er een vrouwelijke kandidaat op de shortlist die echter aangaf toch geen interesse te hebben. De raad van commissarissen heeft na intensief beraad een mannelijke kandidaat voorgedragen.

8.3Corporate governance

Corporate governance gaat over goed bestuur van een onderneming en het toezicht daarop. Ook is het een verantwoording over het gevoerde beleid aan alle stakeholders. Denk aan aandeelhouders, werknemers, afnemers, leveranciers, onderaannemers en de samenleving. Elementen die een rol spelen in de verantwoording van het beleid zijn de strategie en de realisatie van bedrijfsdoelstellingen, de bedrijfscultuur en de wijze waarop invulling wordt gegeven aan verantwoording en transparantie.

Open bedrijfscultuur

Voor onze strategie ‘Verbeteren, Verslimmen, Verduurzamen’ is een cultuur van discipline en eenheid een randvoorwaarde. Continu verbeteren blijft voor Heijmans van cruciaal belang om de basis op orde te houden. Wij zien het belang van een goede corporate governance en gedragscode om onze bedrijfsdoelstellingen en bijbehorende bedrijfscultuur te bereiken. Daarvoor blijven we sturen op het uitdragen van de kernwaarden die belangrijk zijn voor de realisatie van de strategie. Deze kernwaarden zijn eigenaarschap, resultaatgerichtheid en samenwerking.

Heijmans streeft ernaar de hoogste normen te hanteren. Dat betekent dat we wetgeving respecteren en naleven. Ook volgen en initiëren we richtlijnen die voor de onderneming specifiek en branchebreed gelden. Daarnaast betekent dit dat we streven naar optimale integriteit en transparantie over ons handelen en over de besluitvorming richting stakeholders. We streven naar een permanente dialoog met stakeholders en zorgen voor gelijktijdige en toegankelijke informatieverspreiding.

Meer informatie over hoe het bestuur en toezicht binnen Heijmans zijn georganiseerd, is te vinden in de Corporate Governance Verklaring (zoals bedoeld in artikel 2a juncto artikel 3 tot en met artikel 3b van het ‘Besluit inhoud bestuursverslag’ inclusief de vereiste informatie in het kader van het Besluit artikel 10 overnamerichtlijn). Deze verklaring is te vinden op de website van Heijmans in de rubriek ‘Corporate governance: Codes, statuten en reglementen’.

Organisatie van de corporate governance

Goed ondernemerschap, integriteit, betrouwbaarheid, klantgerichtheid, openheid en transparant handelen van het management – inclusief goed toezicht hierop – zijn de uitgangspunten van de corporate governancestructuur van Heijmans. We hechten namelijk veel waarde aan een evenwichtige balans tussen de belangen van al onze stakeholders. Heijmans onderschrijft het uitgangspunt van de Corporate Governance Code dat de vennootschap een langetermijnsamenwerkingsverband is van diverse bij de vennootschap betrokken stakeholders.

Aandelen

De aandelen in Heijmans zijn gecertificeerd via Stichting Administratiekantoor Heijmans. Certificering heeft tot doel om willekeurige besluitvorming op een aandeelhoudersvergadering als gevolg van verzuim tegen te gaan. De certificaten van aandelen zijn vrij inwisselbaar in gewone aandelen.

Medezeggenschap

De medezeggenschap binnen Heijmans vertegenwoordigt onze medewerkers. Heijmans heeft één ondernemingsraad (OR), op het niveau van Heijmans Nederland B.V. Ook zijn er commissies – met OR- en niet-OR-leden – die ieder een aandachtsgebied behandelen, zoals finance, strategie, sociaal beleid en communicatie. In 2022 heeft de ondernemingsraad vijf OR-vergaderingen en zes overlegvergaderingen gehouden. Overlegvergaderingen zijn vergaderingen waarbij de voorzitter van de raad van bestuur aanwezig is. Bij twee overlegvergadering was een lid van de raad van commissarissen aanwezig. In totaal heeft de OR in 2022 drie instemmingsaanvragen en vijf adviesaanvragen behandeld. In 2023 bestaat de medezeggenschap binnen Heijmans vijftig jaar.

De Nederlandse Corporate Governance Code: naleving van en afwijkingen

De vigerende Nederlandse Corporate Governance Code is op 8 december 2016 gepubliceerd in de Staatscourant. Deze code is in Nederlandse wetgeving verankerd op grond van art. 2:391 lid 5 BW jo. art. 2 Besluit inhoud bestuursverslag.

De onderliggende principes van de Corporate Governance Code worden door Heijmans onderschreven en zijn ook geïmplementeerd in onze corporate governancestructuur. De reglementen van de raad van bestuur, de raad van commissarissen en van de commissies van de raad van commissarissen sluiten daar op aan.

In het verslagjaar 2022 is tot 12 april 2022 afgeweken van een best practice van de Corporate Governance Code, namelijk best practice 2.2.2.

Afwijking van best practice 2.2.2

Deze bepaling ziet toe op het aantal benoemingstermijnen voor commissarissen. Een commissaris wordt benoemd voor een periode van vier jaar en kan daarna eenmalig voor een periode van vier jaar worden herbenoemd. De commissaris kan daarna opnieuw worden herbenoemd voor een benoemingstermijn van twee jaar die daarna met maximaal twee jaar kan worden verlengd.

In afwijking van deze bepaling heeft de Algemene Vergadering van Aandeelhouders na voordracht daartoe van de raad van commissarissen de heer R. Icke, lid van de raad van commissarissen van Heijmans sinds april 2008, op 15 april 2020 voor een termijn van twee jaar herbenoemd. De raad van commissarissen heeft in 2020 tot de voordracht besloten vanwege de wens om continuïteit in de raad van commissarissen te waarborgen én tot een evenwichtiger rooster van aftreden te komen. Gezien het feit dat in april 2020 twee commissarissen aftredend waren en een derde commissaris relatief kortgeleden was benoemd, was de raad van commissarissen van mening dat een nieuwe termijn van twee jaar voor de heer Icke paste in het streven naar zowel continuïteit als het bereiken van een evenwichtiger rooster van aftreden. De heer Icke is na afloop van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 12 april 2022 afgetreden.

Corporate Governance Verklaring

De verklaring inzake corporate governance zoals bedoeld in artikel 2a juncto artikel 3 tot en met artikel 3b van het ‘Besluit inhoud bestuursverslag’, inclusief de vereiste informatie in het kader van het Besluit artikel 10 overnamerichtlijn, is te vinden op de website van Heijmans onder de rubriek ‘Corporate governance: Codes, statuten en reglementen’. Genoemde verklaring dient als hier ingelast en herhaald beschouwd te worden.

Bijzondere aspecten

Dividendbeleid

De houders van (certificaten van) gewone aandelen hebben recht op dividend. Heijmans N.V. voert een dividendbeleid, waarbij - bijzondere omstandigheden daargelaten - de pay-out ongeveer 40% is van de winst na belastingen uit gewone bedrijfsuitoefening. De overige 60% wordt toegevoegd aan de reserves conform artikel 31 lid 5 van de statuten van Heijmans N.V.

Stichting Preferente Aandelen Heijmans

Aan Stichting Preferente Aandelen Heijmans is een (call) optie verleend op grond waarvan de Stichting het recht heeft om preferente aandelen in het kapitaal van Heijmans N.V. te nemen.

De stichting behartigt de belangen van de onderneming en alle betrokkenen. Ook streeft de stichting ernaar de invloeden te beperken die de zelfstandigheid en/of de continuïteit en/of de identiteit en/of de strategie van de onderneming in de weg staan. Het doel van de uitgifte van preferente beschermingsaandelen is om gelegenheid en tijd te hebben om de belangenbehartiging zorgvuldig te kunnen uitvoeren als de onderneming in een ongewenste situatie komt.

Bevoegdheden aandeelhoudersvergadering en de rechten van de aandeelhouders

Volgens principe 4.1 van de code is het voor een goede corporate governance nodig dat alle aandeelhouders meedoen aan de besluitvorming in de algemene vergadering. Ook de raad van commissarissen en raad van bestuur vinden dit belangrijk. Een oproep, de agenda en te behandelen documentatie voor aandeelhoudersvergaderingen worden uiterlijk 42 dagen voorafgaand aan de vergadering gepubliceerd en op de website van de vennootschap geplaatst. Indien mogelijk kunnen aandeelhouders op afstand stemmen en op afstand met alle (andere) aandeelhouders communiceren. Houders van (certificaten van) aandelen die de aandeelhoudersvergadering niet kunnen bijwonen, kunnen ook een volmacht en steminstructie verlenen aan een door de vennootschap aangewezen derde partij die overeenkomstig de steminstructie zal stemmen.

Aan de goedkeuring van de aandeelhoudersvergadering zijn volgens de statuten van Heijmans de besluiten van de raad van bestuur onderworpen omtrent belangrijke veranderingen van de identiteit of het karakter van de vennootschap of de onderneming. Daarnaast heeft de aandeelhoudersvergadering een aantal andere belangrijke bevoegdheden, zoals: jaarrekeningen vaststellen, de resultaatbestemming bepalen, decharge verlenen aan de leden van de raad van bestuur en de raad van commissarissen, het bezoldigingsbeleid vaststellen voor de raad van bestuur en de bezoldiging van de commissarissen, besluiten tot wijziging van de statuten of tot ontbinding van de vennootschap, de externe accountant van de vennootschap benoemen en de raad van bestuur aanwijzen als bevoegd orgaan voor het verkrijgen (inkoop) en uitgeven van aandelen.

Beperking overdracht aandelen

Afgezien van de statutaire blokkering van overdracht en levering van preferente financieringsaandelen B, bestaat er geen statutaire of contractuele beperking van overdracht van aandelen of van certificaten die met medewerking van de vennootschap zijn uitgegeven. In artikel 11 van de statuten van de vennootschap staat dat de raad van bestuur de overdracht van preferente financieringsaandelen B moet goedkeuren.

Substantiële deelnemingen in Heijmans

De aandeel- en certificaathouders, die – voor zover bekend – meer dan 3% belang hadden in Heijmans per 31 december 2022 volgens het ’register substantiële deelnemingen’ van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), staan vermeld in het hoofdstuk ‘Het aandeel Heijmans’.

Beschermingsmaatregelen (bijzondere zeggenschapsrechten; beperking stemrechten)

• Er zijn geen bijzondere zeggenschapsrechten verbonden aan de aandelen waarin het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap is verdeeld.

• De vennootschap kent geen werknemersparticipatieplan of werknemersaandelenoptieplan.

• Er zijn geen beperkingen op stemrechten die verbonden zijn aan (certificaten van) gewone aandelen.

• De statuten van de vennootschap bevatten de gebruikelijke bepalingen om aangemerkt te worden als stem- en vergadergerechtigde in een aandeelhoudersvergadering.

• Conform artikel 6 van de statuten van de vennootschap kan de raad van bestuur als bevoegd orgaan aangewezen worden door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders om aandelen uit te geven. De raad van commissarissen moet hier goedkeuring voor geven. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders stelt de omvang en duur van deze bevoegdheid vast.

Overeenkomsten met aandeelhouders die aanleiding kunnen geven tot beperking van overdracht van (certificaten van) aandelen of het stemrecht kunnen beperken

De vennootschap is niet bekend met overeenkomsten waarbij een aandeelhouder is betrokken die kunnen leiden tot:

• een beperking van overdracht van aandelen;

• een beperking van uitgifte van (certificaten van) gewone aandelen, waaraan de vennootschap meewerkt;

• een beperking van het stemrecht.

Statutenwijziging

Een besluit tot wijziging van de statuten kan, tenzij het voorstel daartoe uitgaat van de raad van bestuur onder goedkeuring van de raad de commissarissen, alleen worden genomen met een meerderheid van ten minste twee derde van de uitgebrachte stemmen in een Algemene Vergadering van Aandeelhouders waarin ten minste de helft van het geplaatste kapitaal is vertegenwoordigd. Indien een voorstel tot het nemen van een besluit is uitgegaan van de raad van bestuur, onder goedkeuring van de raad van commissarissen, kan dit besluit worden genomen met volstrekte meerderheid van stemmen, ongeacht het vertegenwoordigde kapitaal.

Bevoegdheid raad van bestuur met betrekking tot uitgifte van aandelen en verkrijging (inkoop)

De raad van bestuur is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 april 2022 conform de statuten aangewezen als bevoegd orgaan om, onder goedkeuring van de raad van commissarissen, voor de duur van achttien maanden te rekenen vanaf 12 april 2022, te besluiten:

- 1) tot uitgifte van en/of tot het verlenen van rechten tot het nemen van gewone aandelen; en 2) tot beperking of uitsluiting van het voorkeursrecht van bestaande aandeelhouders, voor de duur van achttien maanden, te rekenen vanaf 12 april 2022. De bevoegdheid van de raad van bestuur zal beperkt zijn tot 10% van het per 12 april 2022 geplaatste aandelenkapitaal; en

- 1) tot uitgifte van gewone aandelen alleen in verband met een claimemissie, met dien verstande dat deze bevoegdheid van de raad van bestuur beperkt is tot een nominaal bedrag aan aandelen dat gelijk is aan 20% van het geplaatste kapitaal op het moment van uitgifte; en 2) in verband daarmee tot beperking of uitsluiting van het wettelijke voorkeursrecht van bestaande aandeelhouders, voor zover de raad van bestuur een dergelijke beperking of uitsluiting of andere regeling noodzakelijk of doelmatig acht in verband met een claimemissie, doch waarbij bestaande aandeelhouders die daarvoor in aanmerking komen contractuele voorkeursrechten op nieuwe aandelen verkrijgen in verhouding tot de door hen gehouden aandelen, zulks in overeenstemming met de bestaande claimemissiepraktijk, voor een duur van achttien maanden te rekenen vanaf 12 april 2022.

Verder is de raad van bestuur door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 12 april 2022 voor de duur van achttien maanden, te rekenen vanaf 12 april 2022, gemachtigd als bevoegd orgaan, onder goedkeuring van de raad van commissarissen, te besluiten gewone en preferente financieringsaandelen B in haar eigen kapitaal door de vennootschap te doen verkrijgen door aankoop ter beurze of anderszins. Hierbij geldt dat de machtiging is beperkt tot 10% van het geplaatste aandelenkapitaal en dat de aandelen door de vennootschap kunnen worden verkregen tegen een prijs tussen nominaal en 110% van het gemiddelde van de slotkoersen van de laatste vijf beursdagen voorafgaand aan de dag van inkoop voor de gewone aandelen en tussen nominaal en 110% van de uitgifteprijs voor de preferente financieringsaandelen B.

De raad van bestuur is door de Buitengewone Vergadering van Aandeelhouders van 12 juli 2022 gemachtigd als bevoegd orgaan om onder goedkeuring van de raad van commissarissen te besluiten alle 4.510.000 geplaatste financieringspreferente aandelen B in haar eigen kapitaal door de vennootschap te doen verkrijgen door inkoop. De financieringspreferente aandelen B door de vennootschap kunnen worden verkregen tegen een prijs tussen nominaal en 110% van de uitgifteprijs voor de financieringspreferente aandelen B. De voorgestelde machtiging laat de op 12 april 2022 verleende machtiging met betrekking tot aandelen in het kapitaal van de vennootschap onverlet.

De Buitengewone Vergadering van Aandeelhouders heeft op 12 juli 2022 het voorstel van de raad van bestuur goedgekeurd, met goedkeuring van de raad van commissarissen, dat de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders besluit tot vermindering van het geplaatste aandelenkapitaal door intrekking van eigen financieringspreferente aandelen B, met inachtneming van het bepaalde in de statuten van Heijmans N.V en de vereisten van artikel 2:99 en 2:100 van het Burgerlijk Wetboek. Dit besluit is geëffectueerd per 22 september 2022 nadat de raad van bestuur gebruik heeft gemaakt van de op 12 juli 2022 verleende inkoopmachtiging.

Gevolgen openbaar bod voor belangrijke overeenkomsten

In de overeenkomst met het bankenconsortium is ten aanzien van de faciliteit van € 117,5 miljoen (per einde 2022) een change of control-clausule opgenomen. Hierin is bepaald dat het consortium op de hoogte moet worden gesteld van een change of control, waarna het consortium de mogelijkheid heeft om vervroegde aflossing te eisen. Change of control-clausules kunnen ook voorkomen in samenwerkingsovereenkomsten waarbij dochtervennootschappen partij zijn.

Uitkering aan leden van de raad van bestuur bij beëindiging dienstverband naar aanleiding van een openbaar bod

De overeenkomsten met de leden van de raad van bestuur voorzien in een uitkering bij beëindiging van het dienstverband c.q. de opdracht naar aanleiding van een openbaar bod in de zin van artikel 5:70 van de Wet op het financieel toezicht.

8.4Gedrag en Integriteit

Cultuur en structuur

Heijmans hecht grote waarde aan integriteit. Openheid is daarvoor een basisvoorwaarde. We stimuleren een open werkhouding door het bestuur en het management het goede voorbeeld te laten geven. Ook bespreken we integriteitskwesties in de bestuursvergadering en de vergaderingen van de groepsraad. Daarnaast zijn er reviewmeetings met de directies van de bedrijfsstromen. Zo proberen we onze open cultuur zo goed mogelijk te borgen. Daarnaast hebben we een structuur opgezet waarin medewerkers melding kunnen maken van gedrags- en integriteitkwesties. Als het nodig is, volgt daaruit een onderzoek en kan er actie worden ondernomen.

Commissie Integriteit

De Integriteitcommissie adviseert het bestuur van Heijmans op het gebied van integriteit en heeft in 2022 twee keer vergaderd. De commissie bespreekt issues, dilemma’s en thema’s op het gebied van integriteit en alle daaraan gelieerde onderwerpen. Op basis daarvan volgen er aanbevelingen over het te voeren beleid. De raad van bestuur stelt het beleid vast en besluit welke acties er worden genomen. De CEO is de voorzitter van de commissie. De kernbezetting bestaat verder uit de compliance officer, de directeur Inkoop (Chief Procurement Officer), de directeur HRM (Chief Human Resources Officer), de voorzitter van de OR en een integriteitverantwoordelijke van Vastgoed. Onderwerpen van gesprek zijn onder andere de invulling van trainingen op het gebied van integriteit en gedrag, de werking van de gedragscode, verbetering van de meldstructuur en de manieren waarop integriteit blijvend onder de aandacht van medewerkers gebracht kan worden.

Meldstructuur: compliance officer en vertrouwenspersonen

Veilig werken staat bij Heijmans voorop. Dat omvat ook een veilige meldomgeving, een (werk)omgeving waarin alle medewerkers zich vrij voelen om zaken te melden die ingaan tegen de Gedragscode en/of kernwaarden, zonder dat zij zich zorgen hoeven te maken over hun positie. Dat wil zeggen dat zij een leidinggevende of vertrouwenspersoon durven op te zoeken, zonder voor hun baan te vrezen. Heijmans faciliteert die veilige omgeving door een goede meldprocedure, waarin het ook mogelijk is om anoniem te melden en door alle meldingen serieus te nemen. Ook laat Heijmans actief zien wat de gevolgen zijn van onacceptabel gedrag, onder andere door het bespreekbaar maken op Yammer, en in managementteam- en werkoverleggen.

Heijmans heeft een compliance officer aangesteld als centraal aanspreekpunt en meldpunt voor (vermoedens van) misstanden en integriteitskwesties. Anonimiteit van meldingen is geborgd en de compliance officer bekijkt per melding welke acties er nodig zijn en welke procedures daarbij gelden. Ook meldt de compliance officer meldingen anoniem tijdens de vergaderingen van de raad van bestuur. In veel gevallen worden kwesties op de werkvloer opgelost, bijvoorbeeld door een gesprek tussen medewerker en leidinggevende.

Daarnaast zijn er eind 2021 zes nieuwe vertrouwenspersonen aangesteld die zich begin 2022 via een communicatiecampagne hebben gepresenteerd. Dit brengt het totaal op zeven personen bij wie medewerkers terecht kunnen die geconfronteerd worden met ongewenst gedrag, zoals discriminatie, seksuele intimidatie, pesten, agressie, geweld of ander ongewenst gedrag. De groep vertrouwenspersonen is divers en bestaat uit mannen en vrouwen die zowel in functie, achtergrond als plaats in de organisatie verschillen. Medewerkers kunnen terecht bij de vertrouwenspersoon van hun keuze.

Als medewerkers de stap naar de compliance officer of vertrouwenspersoon niet kunnen of willen maken, kunnen zij altijd anoniem melding doen via SpeakUp, een extern platform.

Zakelijk Zuiver

Heijmans hecht grote waarde aan integer gedrag van zijn medewerkers, dat is een randvoorwaarde voor een succesvol bedrijf. Daarom is het programma Zakelijk Zuiver ontwikkeld, dat bestaat uit een e-learning en fysieke dialoogsessies waarin collega’s met elkaar in gesprek gaan over dilemma’s. Nadat het als gevolg van de uitbraak van Covid-19 noodzakelijk was om de fysieke dialoogsessies te verschuiven, zijn die in de zomer van 2022 alsnog van start gegaan. Circa negentig leden van het management volgden de train-de-trainersessies. Een groot aantal van hen heeft de hun toegewezen dialoogsessies over integriteit en gedrag al geleid. In totaal hebben per eind 2022 circa 1.400 medewerkers een dialoogsessie gevolgd of zijn daarvoor uitgenodigd. Naar verwachting zullen alle dialoogsessies voor de zomer van 2023 zijn afgerond. Directe medewerkers volgen een module Zakelijk Zuiver in de cao-scholingsdagen. De e-learning is ook aangeboden aan de leden van de raad van commissarissen.

Gedragscode Heijmans

De Gedragscode Heijmans is niet vrijblijvend en geldt voor iedereen die met Heijmans te maken heeft: het bestuur, onze (tijdelijke) collega’s, maar ook onze partners, onderaannemers en leveranciers.

Dilemma’s en gedrag

Heijmans is ervan overtuigd dat gedrag grote impact heeft op de kwaliteit en het resultaat van de onderneming. Denk bijvoorbeeld aan de impact van gedrag op het gebied van veiligheid; in de bouwbranche maak je hiermee het verschil.

Nog steeds wordt Heijmans geconfronteerd met integriteits- en gedragskwesties. Niet iedereen heeft dezelfde opvatting over wat wel en niet toelaatbaar is. Een groot deel van de gemelde kwesties hebben betrekking op onderstaande dilemma’s:

Wel versus niet aanspreken

Door elkaar aan te spreken op ongewenst gedrag – volgens de normen die worden nagestreefd – wordt meer openheid en uiteindelijk gewenst gedrag gestimuleerd. Elkaar aanspreken is een vorm van eigenaarschap en van je verantwoordelijk voelen. Spreek elkaar bijvoorbeeld aan op het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, het scheiden van afval op bouwplaatsen of het bewust incorrect indienen van declaraties, het gebruik van bedrijfsmiddelen voor privégebruik en ongewenst gedrag tegen elkaar of derden. Om het medewerkers makkelijker te maken elkaar aan te spreken, organiseren we dilemmabijeenkomsten, hebben we toolboxen en staat het onderwerp integriteit en gedrag regelmatig op de agenda van werkoverleggen. Daarin worden bepaalde issues of bepaald gedrag in alle openheid besproken.

Aanvaardbaar versus onaanvaardbaar gedrag

De grens tussen aanvaardbaar en onaanvaardbaar gedrag is soms moeilijk aan te geven, maar wel cruciaal voor de cultuur op de werkvloer. Heijmans vindt een veilige werkomgeving – waarin iedereen met respect wordt behandeld – een eerste vereiste. Onaanvaardbaar gedrag wordt niet geaccepteerd. Waar nodig nemen we passende maatregelen.

Zelfbepaalde regels versus geldende regels

Niet iedereen houdt zich aan de regels van onze Gedragscode. Dat kan gelden voor declaratiegedrag, beloningen of het omgaan met bedrijfsmiddelen. Het kan voor (nieuwe) medewerkers moeilijk zijn om collega’s te wijzen op de feitelijk geldende regels. Daarom wordt in onder andere werkoverleggen, toolboxen, managementbijeenkomsten, voortgangsgesprekken en in het programma Zakelijk Zuiver aandacht besteed aan het thema gedrag en integriteit. En aan het belang dat Heijmans hecht aan een veilige werkomgeving waarin iedereen zich uit durft te spreken.

Compliance / meldingen

De compliance officer en de vertrouwenspersonen hebben in 2022 in totaal dertig meldingen ontvangen over integriteitskwesties en ongewenst gedrag. Dat zijn er meer dan in 2021. Er is geen gebruik gemaakt van de anonieme meldlijn. Heijmans stimuleert medewerkers om melding te doen van vermeende misstanden en biedt daarvoor verschillende mogelijkheden. Daarnaast voert de compliance officer zelf een actief beleid. Zij doet regelmatig een uitvraag onder het management en bij HRM. De raad van bestuur vindt het belangrijk dat medewerkers zich vrij voelen om zaken te melden. Iedereen moet weten dat hun melding serieus wordt behandeld. Mede daarom wordt in het medewerkersbetrokkenheidsonderzoek dat in het najaar van 2023 weer herhaald wordt extra aandacht besteed aan ongewenst gedrag.

Vertrouwenspersonen ontvingen meldingen over ongewenst gedrag van verschillende aard, zoals ongepast c.q. onprofessioneel gedrag door medewerkers in verschillende posities, mondelinge agressie en seksuele intimidatie. Verder hadden meldingen onder meer betrekking op het niet volgen van interne procedures en mogelijke administratieve onregelmatigheden. Per geval keek de raad van bestuur eerst naar de ernst van de zaak en vervolgens werd feitenonderzoek gedaan. In één geval is onderzoek gedaan door een recherchebureau. De meldingen hebben geleid tot schriftelijke (laatste) waarschuwingen of in enkele gevallen tot beëindiging van de arbeidsovereenkomst. Alle meldingen zijn (waar nodig geanonimiseerd) ook besproken in de bestuursvergaderingen en achteraf met betrokkenen in het management geëvalueerd.

Integriteit en gedrag

De eisen die we stellen aan onze medewerkers op het gebied van integriteit en gedrag zijn vastgelegd in een aantal regelingen en richtlijnen:

• Dossierverklaring: deze verklaring houdt in dat de verantwoordelijke manager expliciet verklaart dat er bij de totstandkoming van de offerte geen sprake is geweest van concurrentiebeperkend gedrag. De verklaring is onderdeel van het zogenaamde eindblad, de berekening van de aanbiedingsprijs die door de directie en bestuur wordt afgetekend.

• Integriteitsgevoelige functies: binnen Heijmans is de ‘procedure integriteitsgevoelige functies’ van toepassing. Onder deze functies vallen onder meer de leden van de raad van bestuur, leden van de groepsraad, leden van het senior management en een aantal specifiek benoemde functionarissen. Voor deze functies is een screening vereist. Medewerkers in deze functie – of sollicitanten – moeten een Eigen Verklaring Justitiële Antecedenten en een Verklaring Omtrent Gedrag aanleveren.

• Reviews: de raad van bestuur bespreekt integriteitskwesties en deelt ze anoniem in managementteams. In overleg met de commissie Integriteit, ziet de raad van bestuur toe op vertaling van meldingen en kwesties naar passend beleid.

• Gedragscode Heijmans: de code ‘Zó werken wij’ gaat over respectvolle omgang met elkaar, veiligheid, integriteit, eerlijkheid en het volgen van regels. De Gedragscode geldt voor iedereen die bij of voor Heijmans werkt. Aan de Gedragscode is een sanctiebeleid gekoppeld. Van managers vragen we voorbeeldgedrag. De Gedragscode maakt integraal onderdeel uit van de arbeidsovereenkomst met vast en tijdelijk personeel en geldt ook voor zelfstandigen waarmee Heijmans werkt.

• Integriteit is een vast onderwerp bij sollicitatiegesprekken en introductieprogramma’s.

• Ter bevordering van de integriteit in de projectontwikkeling heeft Heijmans Vastgoed in 2009 een Transactieregister opgezet conform de NEPROM-Gedragscode. Dit is een aanvulling op het kwaliteitsmanagementsysteem en de Heijmans Gedragscode. In het transactieregister worden de relevante gegevens van elke business-to-business vastgoedtransactie vooraf onderzocht, vastgelegd en gedocumenteerd. Hierdoor kunnen transacties achteraf worden getoetst op correctheid, integriteit en wettelijkheid. Dit is ook vastgelegd in het Heijmans

• Inkoopbeleid. Nieuwe leveranciers vragen we een ‘Verklaring duurzaamheid’ te ondertekenen. In deze verklaring staan spelregels opgenomen voor verbeteringen van sociale aspecten, arbeidsomstandigheden en veiligheid, gezondheid en milieu.

Privacy compliance

Binnen Heijmans besteden we veel aandacht aan privacy compliance. Alle medewerkers volgen regelmatig een e-learning over dit onderwerp en via het interne platform Yammer wordt veel praktische informatie gedeeld. Voor verschillende doelgroepen geven we specifieke trainingen en lezingen. Daarnaast zijn er in alle bedrijfsonderdelen Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)-contactpersonen aangesteld die adviseren bij alle voorkomende privacyvraagstukken. Op centraal niveau houden de Privacy Officer en Privacy Functionaris zich bezig met beleidsmatige aspecten.

De afgelopen jaren zijn cybersecurity en privacy via e-learnings en communicatiecampagnes onder de aandacht van de medewerkers gebracht. Gezien het toenemende belang en de complexiteit van beide onderwerpen is in samenwerking tussen het privacy office en IT-security onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om bewustwording ten aanzien van cybersecurity en privacy te vergroten. Omdat beide onderwerpen elkaar voor een deel overlappen is er na dat onderzoek voor gekozen om in 2023 te starten met een meerjarig bewustwordingsprogramma Cybersecurity & Privacy. Daarbij komt de nadruk meer te liggen op gedragsverandering en minder op kennisoverdracht. Ook wordt via de inzet van technologische middelen het risico actief verder verkleind.

Bestrijding corruptie en omkoping

Het vertrouwen dat opdrachtgevers, partners, aandeelhouders en medewerkers hebben in ons bedrijf, is cruciaal voor ons bestaansrecht. Dat vertrouwen kan worden geschaad door corruptie of omkoping. De bestrijding daarvan maakt daarom deel uit van het algemene complianceprogramma binnen Heijmans. De Gedragscode van Heijmans is op elke arbeidsovereenkomst van elke medewerker van toepassing. Daarin staat aangegeven dat Heijmans verwacht dat medewerkers daadwerkelijke of schijnbare belangenverstrengeling tussen persoonlijke en zakelijke belangen vermijden. Medewerkers mogen geen giften of uitnodigingen aannemen die hun onafhankelijkheid in gevaar kunnen brengen. Ook het aanbieden ervan kan de onafhankelijkheid van Heijmans of van de ontvanger in het geding brengen. Ons bedrijf en onze medewerkers moeten zich strikt houden aan de wettelijke regels en algemeen geaccepteerde normen die voor de bedrijfsvoering gelden en die tot uitdrukking komen in eigen richtlijnen, bijvoorbeeld het Transactieregister dat binnen Heijmans Vastgoed wordt toegepast. Ook leggen we de Gedragscode – of een gelijkwaardige code – op aan onderaannemers en partners waarmee we zaken doen.

Als een medewerker door de aard van zijn functie te maken kan krijgen met corruptie en omkoping, besteden we daar extra aandacht aan. Bijvoorbeeld door deze medewerkers een training aan te bieden. Dit geldt vooral voor de afdeling Inkoop. Op deze afdeling zijn er maatregelen genomen om het risico op omkoping of corruptie zo klein mogelijk te houden. Zo is de afdeling centraal georganiseerd, waardoor meer direct toezicht ontstaat. Er is sprake van functiescheiding en het vier-ogen principe. Er worden standaardcontracten gebruikt die digitaal worden uitgewisseld. Ook worden voorkeursleveranciers centraal en zeer zorgvuldig geselecteerd en geëvalueerd op basis van een transparante beoordelingssystematiek. Leveranciers die niet voldoen aan de normen van Heijmans kunnen niet langer voorkeursleverancier zijn. Deze aanpak bleek zeer succesvol. De indicatoren die bij dit thema horen, zijn ‘Inkoopspend bij voorkeursleveranciers’ en ‘Inkoopspend bij voorkeursleveranciers met raamcontract met getekende duurzaamheidsverklaring’. Zoals opgenomen in het overzicht van prestatie-indicatoren in de bijlagen.

Naleving

Heijmans eist van leveranciers en onderaannemers dat zij de Gedragscode van Heijmans naleven en handelen in overeenstemming met de in de ‘Verklaring Duurzaamheid’ opgenomen principes en eisen.

Aanvullende en afzonderlijke reglementen

Op sommige plaatsen zijn waarden uit de Gedragscode in aanvullende en afzonderlijke reglementen vastgelegd:

• Interne meldprocedures ongewenst gedrag en misstanden
  Voor situaties waarin het moeilijk is een oplossing te vinden binnen de dagelijkse werksituatie, heeft Heijmans begin 2022 geactualiseerde interne meldprocedures ongewenst gedrag en misstanden geïntroduceerd. In deze procedures staan de stappen waarmee ongewenst gedrag en (het vermoeden van) misstanden kunnen worden gemeld. Daarnaast staat beschreven hoe een onderzoek naar een melding verloopt en welke rol het management daarin speelt.

• Reglement Voorwetenschap Heijmans N.V.
  Dit reglement bevat bepalingen die van toepassing zijn op bij de wet genoemde functionarissen en op overige Heijmansmedewerkers. Het reglement is aangepast na de invoering van Europese Verordening Marktmisbruik medio 2016.

• Reglement privébeleggingen
  Er is een reglement privébeleggingen voor de raad van bestuur en de raad van commissarissen. De voorzitter van de raad van bestuur is compliance officer voor transacties in (certificaten van) aandelen en opties voor het lid/de leden van de raad van bestuur. De voorzitter van de raad van commissarissen fungeert als compliance officer voor de voorzitter van de raad van bestuur.